Edurnezuriren sagarra
Gizakiari lehenengo galdera otu zitzaionez geroztik, kuxkuxero hutsa bihurtu zen. Harrezkero guztiaren zergatia jakin gura du.
Agian … horregatik datozkit taxurik bako galderarik inozoenak?
Lehengo egunean esaterako, Disney faktoriako Edurnzuriren ipuina ikusten ari nintzela, “ikusi ezan dut eta ez entzun, entzutea ez baitago modan” sagar gorri desiragarriak, honako galdera hau gomuta arazi zidan.
Nondik dator Edurnezuriren sagarra, zein da bere historia?
Eta zergatik aurki dezaket Eroskin?
Badakigu amaordeak, atso errukarriaren itxuraz mozorroturik agertu eta janarazi ziona. Baina, non lotu zuen, Carrefur, Lidel, Dia, El corte inglesen?
Non?
Eta garrantzitsuena, nola heldu zen hara?
Batzuentzako, sagarraren kontu hau arketipo sexista hutsa da, edo agian ikur mitikoa. Niri ordea, sagarra bera interesatzen zait, Sagar gorri horren historia.
Ez gara sagarraren antzinaroaz mintzatuko, baina, aurrekari batzuk jakitea komeni da; Edurnezuri albinoa zela, amaorde edo ugazamak ispiluarekin eztabaidatzen zuela, ipotxak, meatzea nagusiarentzat ustiatu eta agortu ondoren Evaristorekin rok radikal vasko kantzen ibilitakoak zirela. (Aiho, aiho, aiho al mote a trabajar los enanitos buenos tenemos que currar) Printzea, berriz ipuinaren azkenean agertzen dela, inork deitu gabe eta berandu, mundu guztia lotan dagoenean, ipotxekin gaupasa egin ondoren.
Jakina denez amaordeak ez zuen sagarra berak fabrikatu, erosi egin zuen. Non ez dago argi. Batzuk Eroskin erosi zuela diote, beste batzuk Carrefurren, nik neuk El corte inglesen izan zela uste dut… Egia esan berdin dit.
Eta zuei?
Dena dela, Merkatal guneak nekazaritzako elikagaien industria multinazional baten filialari erosi zion kopurutzar izugarrietan, Jakina, pozoi guztia ez zuen berak jarri! Beste azti batzuen laguntzari ezker, lanik nabarmenena fabrikatik balio erantzi gisa zekarren eta. Sagar baten azalean sintetizatutako 35 sustantzia kimiko ezberdin aurki daitezke.
Tumatxa hi! “Zertarako erosi tripiak edo farlopa, merkatal gunean erositako sagar batekin, primerako koktel toxikoa badaukagu astebururako? Baina hori prozesuaren parte bat baino ez da, eta guk, Edurnezuriren sagarraren ezagutzan sakondu gura dugu.
Mota honetako sagarra, beste multinazional batek patentatutako barietatea da. Dakizuen moduan; akatsik bako barietate honek eta kalitate berdineko beste batzuk, bertoko sagar klase kokotsu eta zaharkituak ordezkatzera datoz. Asko kostata baina azkenean, 50 urteren buruan, elikagai freskoen nutrizio balio jaistea lortu dute. Guzti hau, hasiak hautatzerakoan egindako ikerketa selektibo serioari ezker; irizpide zuhurrez honako ezaugarriak hobetsi direlako: hotzetan biltegiratua izateko erresistentzia gaitasuna, forma, itxura eta ageriko usteltzearen atzeratzea. Jakina, legeak baimentzen duen moduan, ezaugarri guzti hauek zapore eta elikagaien gainetik daude.
Jarrai dezagun ordea sagarraren istorioarekin. Landatu, Edurnezuriren etxetik urrun samar landatu zuten; Alemaniatik urrun bai dago hego Amerika. Ondo garatu zedin ez zuten gastuetan erreparatu, mota guztietako ongarri nitrogenatu, pestizida eta belar-pozoiz nahastuta erabili ziren, “Benomilo, bromuro de metilo, BHC, captan(fungicida), clordano, clorobenzolato (acraben), cigon,dimentoato,diazimon,dieldrin, difenilamira, 2,4-d (herbicida), endosulfan (tiodan), endrin, etion, gution, lindano, malation, mancozeb,metasistox-R, metoxicloro, metilparation, paraquat (herbicida), paration, fosdrin, fosmet, plictran, servin, sistox, tiodan (endosulfan), toxafeno” “Rundupek” esaterako eraginkortasun, garantizatua du, ez da alferrik izan Bietnamen erabilitako agente laranjaren osagaien artean efektiboenetarikoa.
Kalitatea ziurtatzeko, behar haina ur eta petrolio erabili ziren. Ideia bat egiteko, jakin nitrogenoan aberats den tona bat ongarrik, 5 tona petrolio erabiltzen dituela.
Multinazionaleko aztiaren teknikari laguntzaileak azukrea puntuan zegoela esan zuenean batu zuten; berde berdetan. Merkatal zentroko apaletan agertzen den gorri distiratsutik apur bat aldendua. Ez da ahaztu behar bilketa goiztiar egin zela, baian ez dago arazorik, Edurnezuriren amaordea sagarrez hornitzen duen aztiak mirariak egiten ditu. Arinegi ustel ez zedin, beste guztiekin batera, fungizidaz zipriztindu zuen, segidan hozkailuan sartu zuen. Bertan, milioika sagar alerekin batera hilabeteak egin zituen, merkaturatzeko une egokia heldu arte. Nekazal enpresako kanpo merkataritzan adituek une egokia dela esan arte. Nekazal enpresa ekoizlea ospe handiko erakundea da. Garai batean, bertako nekazari natiboenak izandako lurrak ustiatzen dituzte. Egun alogereko eskulana, ugazaba izandako natiboei eskaintzen die soldata urri baten truke.
Eguna joan egunak etorri, merkaturatzeko sasoia heldu zen, sagarrak itsaso zabala zeharkatu zuen itsasontzi frigorifiko erraldoi batean, egun batzuen buruan, Edurnezurirenera heldu zen, iparralde garatuko herriren bateko supermerkatura. Baina sagarrak berde jarraitzen zuen.
.— Ez dago arazorik. — esan zuen elikagaien faktoriako aztiak, eta etileno gasarekin zipriztindu zuen sagarra. Bat batean gorritu zen fruitua!
Gure sagartxoa asko poztu zen ondua (heldua) zela uste izan bai zuen, baina sasi-ontzea baino ez zen izan. Arbolan umotu ez zenez, azukre puntua bai, baina ez zituen itxura berriak agintzen zuen zaporea bermatzeko beste azukre zurgatu.
Baina berdin da, itxura badu behintzat eta aurrena begiekin jaten da. Merkatal gune erraldoiko apalean jarri aurretik, makillatzaileen eskuetatik igaro zen. Hauek argizariz estali zuten, beretzat beren beregi egindako poliestirenozko kutxa plastifikatuan jartzerakoan, dotorean eder eta desiragarri ager zedin jendaurrean. Aitortu behar da, poliestirenoa gizakiak, industria kimikoaren historian sortu duen gairik kutsakor eta degradatzen sailena dela, baina gure sagartxoak kalte kolateral hori baino gehiago merezi du.
Hurrengo egunean, merkatal gure erraldoira. Hantxe jarri zuen apalean, bi asteko kontratua eta sindikatuz gero ordain-sari bakoa kaleratze libreari lotutako hornitzaile andereñoak. Haraxe joan zen erostera Ama-ordea, eta igaliari lozorro kontsumo zalearen edena gehitu ondoren, atso errukarriz mozorrotu eta Edurnerizuriri eraman zion. Gure Edurne oso osokoa denez, poz handiz egin zion koska fruituari, segidan esku zapia hartu behar izan zuen muturra lehortzeko, hain zen urtsua sagarra zeren, kokotxean bera, izuri eta bular arteko erretentxotik sartu bai zitzaion.
Egia esan sagarrak ez zuen zapore handirik, baina itxura bat zuen!
Baina gure Edurnezuri aspaldi dagoenez kontsumismoaren lozorro gozoan murgilduta, ziplo! Irribarretsu lokartu zen, sagar eder bat musu-truk jan zuenaren ustean. Printzea heldu zenean eta etzanda ikustean, neskatoak bere buruaz beste egin zuela pentsatu zuen. Eta hain eder gazte eta lirain ikustean ezin izan zuen samina jasan, Orduan pestizida flaskoa hartu eta… globalizaio transgenikoak porrotera eraman dituen ameriketako indiar nekazariek euren buruan beste egiteko erabiltzen duten pestizida bera hartu eta …. “
Barka, desbideratzen ari naizela uste dut, hori beste ipuin bat da eta hurrengoan kontatuko dut.
Labur bilduz: Printzeak, pestizida eskuetan eta bere buruaz beste egiteko zorian zegoenean … Twitterreko mezu bati ezker, Edurne hilda barik lotan zegoela jakin zuen. Orduan mingainadun torloju musua eman zion. Edurne itsumustuan esnatu zen eta kolokoiaren biharamuna kentzeko, merkatal gunera joan ziren hektarea bat ohian eta 2.400 litro ur hanburgesa forman jatera MacDonasen.
Eta hortxe bukatzen da sagarraren istorioa. Har, koko eta zizareek ere gura ez duten sagarraren istorioa. Wall Disney, Carrefour eta beste zenbait multinazionali esker ametsetako gure sagara bihurtu dena.
Baina denentzat ez antza: Baso sarriaren erdian, Disneyren kameretatik urrun, Galtzagorri eta Gona-gorri askok, sagarrak, tomateak, artoa, garia, arrosa eta era guztietako ortuariak landatzen dituzte euren hazietatik. Agrokimikorik gabe laboratzen dituzte eta inguruetako merkatuetan saltzen dituzte. Multinazional eta Jauntxo lur-jabeen gainetik, elikadura burujabetza defendatzen dute. Gurea, gauza guztien zergatia jakin gura dugun kuxkuxero galdetsuona.
Doro
Testu berria da: Francisco Rodríguez (Grupo Soberanía Alimentaria y Génerro” ko kidearen ideian oinarritutakoa)
