VIII. atala
Luberria.
Luberria.
Basajauna jauna bada; goialde zein bekaldeko
basoen arduradun izatetik datorkio jatorri mardul hori. Lur lauetan, basoak
orain baino ugariagoak ziren garaitik. Eta basoko herriak erreka harroetako ibar
lauetan barik, leku garaiagoetan eraikitzea erabaki bazuten ez zen arrazoirik
gabe izan, jakina bai da errekak bidea egiten duenean bereari eusten diola. Eta kentzen ahalegindu arren beti
berreskuratzen duela berea. Horregatik behar bada ez ziren ugaranen inguruan lekutu eta mendian
gora egin zuten abarrekin batera. Ibarretako landak zabalak ordea, leunagoak
dira eta sarritan emankorragoak. Baina, Deva jainkosaren ertza bizilekutzat
hartzen duenak, haren erabakiak onartzeko prest egon behar du.
Basoa eta landu bako lurrak ordea, leku
guztietan aurki daitezke, eta inoiz landutakoak alperrik galduta ere bai. Beraz
uztarik hartuko bada, soro bihurtu aurretik luberritu behar dira.
Martintxok ez zuen luberriaren berririk,
laborea ereindako soroak betidanik ezagutzen
zituen baina ez zitzaion sekula burutik pasa ere egin lurrotan garai batean
basoa egon zitekeenik. Gariok ereiteko,
lur sailaren bila hasi zenean konturatu zen Ibai zabaleko uharanaren hegian eraikitako
hiri bilduaren inguruan ez zela lur landurik eta bai baso sarririk. Baso zatiren bat soildu ezean ez zen gari
sororik izango.
Elizateko zin mahaiaren inguruan zesto bete
berbaldi eta beste horrenbeste beroaldiren ondoren, erreka aldeko oihana
soiltzea erabaki zuten. Ez nuke esaten jakingo zenbat tantai, zuhaitz eta zuhaixka
galdu ziren luberritze lanetan, baina, batzuk diote Deba bera ere, izutu zela
erreka bazterrean metatutako zuhaitzek urak desbideratu eta ibai zabala
mehartzea lortu zutenean. Arbolak susterretatik askatu eta alde egiten ahalegindu
omen ziren. Anabasaren erdian orde, soiltze lanak aurrera jo zuen harik
eta udaberri berrian, ibaietako
jainkosari pazientzia ahituta maldan behera urak askatu zituen arte. Azken
500 uretan ikusi bako ur jasa amildu zen erretenetik behera, urak bereak hartu
zituen eta Uri osoa urpetu, luberria berriz harriarte etzea bihurtu zuen,
luberritutako lur guztiak aske aurkitzean errekan behera eraman zituen padura
lohiz beteaz.
Izadia sagaitzen hasten denean, nahasten dira
bazterrak eta batzuentzat onak direnak beste batzuentzat gertatzen dira
okerrak. Goitik beheraino giza de orok hartu zion antza hondamendiari, bakoitzari
egokitu zitzaion neurrian jakina. Mugako egoeretan ordea, ahazten dira
ika-mikak eta ezinikusiak. Aroak baimendu
zuenerako, hasi ziren elkar laguntzen, Basoko herrietakoak Basajaun barne agertu ziren laguntzera, ezin
ikusiak atzean utzita.
Elkarren beharra dagoenean eta alogerak
ogerlekotan barik Gizelanetan neurtzen direnean, jitea ere halakoa izaten da, denok, “ gehienok behintzat”
emankor eta harbera agertzen gara. Eta jarrera zabalek ikasi mamitu eta hobeto
finkatzen laguntzen dutenez, Martintxok ez zuen zekitenen ahoetatik entzundakoa
ikasi eta erabiltzeko beta galdu. Sen onak Uria erreka arrotik urrundu behar
zuela adierazi zion, Deba jainkosaren haserrealdietatik asago. Dakienari
entzutetik, gari soloak ez zuela leku umelik gura ikasi zuen, eta luberritzeak
ez zuela lurra higatze arriskuan jartzea esan gura, hobeto egin zitekeela,
tresnak modu egokian erabilita.
Elizatean bilduta Martinen esanei jarraituz,
“Bai, elizate berean bildu ziren, sendoago zelako edo elizak beti tokirik
egokienean eraikitzen direlako, Debaren haserrealdia jasan zuen eraikin
bakarra izan zen” Nioen bezala, Marinen
esanei jarraituz errekaren eraginetik kanpo eraikitze erabaki zuten, zentzuak
gari sororik izango bazen, toki lehorragoa eta hain higa errazean ez
luberritzea iradokitzen bai zuen.
Uri-barria eraikitzeko lanak bukatutakoan, goi-herritarrek
alde egin zuten euren baserrietara. Basajaunak Saroira bueltatu aurretik, laborearen
sekretuaren zabalkundea atzera buelta bakoa zela ohartuta, gainontzeko
goitarren ezkutuan lurra iraultzeko tresna oparitu zion Martini, laia deritzon burdinazko urkulua.
Uda bukaerako ilargi betearekin ekin zioten
luberritzeari, udagoieneko azken ilgoran lurra prest egon zedin. Berriro soiltzeari ekin aurretik, lanerako
tresneria egokitu beharraz konturatu zen Martintxo, Basajaunak oparitutako
lanabesak ez bai zuen euren tresnen artean parekorik, zura eta harria eskasak suertatzen
bai ziren burdinazko tresna haren aldean, Laia, zerra eta sega, bestelakoak ziren,
harria eta egurra uztartzetik eratorritako azkon, aizto, aizkora eta aitzurren
aldean.
Ikusita ez bazituen ere sarritan entzunak
zituen jentilen ahotan zein egokiak ziren burdinazko tresnak. Guztien artean,
enborrak zatitzeko erabiltzen zen zerra deritzon tresna omen zen basoa soiltzeko egokiena esan zion Basajaunak
berbetan aritu ziren batean.
Basajaunak aurpegian igarri zion Martini ez
zuela sekula zerra bat ikusi. Konturatu arren, adarra jo guran edo … zerraren
bikaintasunaz berbetan jarraitu zuen.
Basajaun.- Ez duk holako tresnarik ludi osoan
asmatu! Lana berez egiten dik.
Martintxo.- Bai seguru.
Basajaun.- Eskuratu ezak bat eta ikusiko duk
lana zein azkar egingo duken.
Martintxo.-
Zalantzarik gabe.
Basajaun.- Era askotakoak zeudek, baina niri
euskarri bi eta ebaki zabalduna gustatzen zait.
Martintxo.- Euskarri bi duna bai. Ebaki zabala
bai kotuxu. Zerra, hori …
Garbi zegoen argi bideren bat eman ezean ez
zuen inoiz zerrarik aurkituko, jolasarekin jarraitu gura zuen eta Martinen
azkar fama berriro ere frogatu guran, irribarre pikaroa ezpainetan zuela zera aireratu zuen,
Martintxok entzuteko moduan.
Basajaun.- Bai Martin, zerraren kontua
aspaldi nuen ikasi. Basajaun zaharrak esan zidan Ibili hadi zuhur eta adi, eta
begira hegiok gaztainondoaren hostoari.
Hark bai daki nolakoa den bila habilen hori.
Buruan, pare bat buelta baino gehiago eman
zizkion martinek Basajaunen berbei eta ehun urtetik gorako gaztainondo
zaharraren hostoei begira pasa zuen arratsaldea aharik eta izan zitekeenaren
irudia buruan agertu zitzaion arte.
Aizkoraren ordez zerra behar diagu bai!.-
esan zuen ahots-gora bakarrik berbetan egon bai litzan.- zuhaitz tantaiak etzan
eta hobeto zatitzeko, behar diagu. Nekea urritu eta lana azkartuko digu.
Martinek, Patxi errementariarengana jo zuen.
“ Mundu guztiak dakielako, lehen orain eta beti Patxi errementaria dela”. Eta Patxik
jentilentzako lanabesak egiten dituela. Martintxok errementeriara jo eta Patxiri Basajaunak azaldutako zerraren moduko
lanabesa egiteko eskatu zion.
Patxi errementaria ez zen ez beterritarra ez goierritarra, ama zuen jentilen leinukoa,
aita berriz, etorkinen askazikoa. Beraz ez bateko ez besteko, bere lana egiten
zuen eta kito behar bada horregatik bizi zen Erdikoolan.
Martintxok eskatutako moduan egin zion zerra.
Mutikoak arretaz jarraitu zituen errementariaren bueltak eta lanaren bilakaera.
Lehengaia, lehengaia urtzea, gori goritan forma emateko moduak, sutegia,
ingudea, mailuak, uretako sartu eta atera aldiak eta abar. Patxiren
trebetasunak laster eman zion forma Martintxoren gurariari.
Zerrarekin etxera heldutakoan, ordea, batekin
nahiko ez zela izango eta beste bat behar zuela erabaki zuen gazteak. Baina
beste hori, berak egingo zuen Patxik errementaria imitatuz. Eta halaxe, nondik
handik lanabesak eskuratu eta laster eduki zuen zerra berria eskuetan, Patxik
egindakoaren berdin berdina zen. Basora joan eta lehen arbola zerratzen hasi zirenerako,
malgutu, kamustu eta bihurritu zitzaion lanabesa. – Ze demontre gertatzen da! —
Pentsatu zuen harrituta. – Berdin, berdin egin badut, ez dut ezer aldatu eta …
.— Baina begi bistako itxuraz soilik zen berdina, barneko gai ikusezinen batek
egiten zuen antza huts, berak atzeman ezin zitekeen zer edo zerk egiten zuen
berezi. – Zerk ordea zer eragiten zion gogortasun berezi hura?
Martintxok orpoetan ez mihian arrik
sekula eduki ez duenez Patxirengana bueltatu
eta kasua adierazi zion:
Martintxo.-
Hi Patxi, heure bideari jarraituz, zerra egiten ahalegindu nauk baina
alperrik. Egin dudanak ez du hirearen gogortasunik ez zorroztasunik. Zer egin
zioat gaizki?
Patxik ordea, jite onez baina harpa-jotzaile
zer erantzun zion:
Patxi .— Ezer ez duk egin gaizki Martin.
Arazoa egin ez duken gauza horretan zegok.
Martintxo. — Zer ez diat egin?
Patxi.- Burdina altzairu soldatzen duen zer hori.
Martintxo.- Zelan egiten da zer hori!
Patxi.- Horixe bera da, beharrezko egiten
nauena. Edonork egiteko modukoa balitz sobran nengoke. Ezin dizut esan!
Isilpekoa da, sendiaren janaren jatorri sekretua.
Berriro ere hasierako moduan, isilpeko kontu
madarikatuak, zenbat gauza ikasteko eta zein zaila jakituria eskuratzea. Non
zegoen jainko ahalguztiduna eta oro jakituna? Zergatik jarri gintuen munduan
hain ezjakin? Eta … sinesmenik bako jentil erdi horrek zergatik zekiten berak
baino gehiago?
Martintxori senetik datorkio jakin beharra
eta ez zuen oraingoan amore emango. Kontua
ordea zera zen: ZELAN? Martinen orain
arteko amarruak ezagunak ziren eta amarrugilerik habilenaren fama zuen. Beraz
zain izango zuen errementaria eta jendilaje guztia, Ordezkoren bat aurkitu
ezean epe laburrean ez zuen isilpekoa jakingo.
Silverio Martinen lagun-mina da, xelebrea
baten eta zurrutero birritan. Inguruotako Gurtxinparra edalerik ospetsuena.
Behar bada ez duzue edari hau ezagutuko; esan dezagun ba, jentilen edari gurtuena
dela, gaur egun ere jentilon artean sekretua mantentzen duguna. Dena dela
edatea bada, ez dago sekreturik, gurtxinparra zein edozein pattar izan. Beraz, jo dezagun istorioan aurrera, doazela plana prestatzera.
Doro
