V. atala
Jentilen gotorlekuko sekretua
Basajaunaren
heriotzak nahigabe handia eragin zuen leinukoen artean, batez ere hain era
inozoan gertatu zelako. Basoko herrietan bizi ziren; edo agian diren, basoko
jaunek, (etorkinen ahotan aspaldi Jentilduak)
ezin izan zuten ulertu zerk bultzatu zuen Basajaun bere burua horrela
erasotzera, are gutxiago leinuko jentil nagusiak bere buruari egindako erasoa inork
eragindakoa izan zitekeenik. Patu, zori edo asturuaz gain, bakoitzaren, bizi eta
hiltzeko moduak norberaren esku daudela uste duen kulturatik datozela kontuan
hartzen badugu, hau da: balbea noiz etorriko zain egon beharrean, gizataldearen
mesedetan heriori deitzeko eskubidea dutenak izanik nola onartu inoren eskutik
hiltze hori, hiltzailea izakirik gorena izan arren?
Gertatutakoaren
ondorioz, behealdeko jende txikiarekin harremanak eten ziren, ez zituzten haien
balioak ez jokabideak ulertzen, are gutxiago gizartea antolatzeko moduak. Ulertezinena
ordea, AMA tratatzeko modua, Amari, ama lurrari zioten begirune eskasa, zakatzetaraino
zukutu eta lurgorritzeko joera, erabilera jasanezinetara behartuz alfer-lur
bihurtzeraino.
Kixmiren
jaiotzaz geroztik, laster zabaldu zen jakituria berria. Beterriko kastakoek, jainko bakarreko fedea barreiatzeaz
batera, bizilekuak finkatu eta inguruez jabetu ziren. Artean jentilek, jaun, hau da: Basajaun berria hautatu zuten,
dagoeneko basorik baso zebilena edo dabilena, ibarrekoei askorik aditu gabe.
Dakigun
moduan: goi-herriak, mendi gailurrak, saroiak, abaroak eta kortak, gotorleku
ziren eta dira, basoko herritarrentzat; jaio leku, bizitoki, eta hilerri den
etxearekin batera, sakratuak. Batzuk aipatzekotan, horra inguruan ditugunak,
Ereinozarre, Atxerre, Katillotxu, Sollube, Ilunttzar, Bizkaigane, Oiz, Bizkargi
eta Anboto; gotor lekuak, bateko edo besteko gurtza-leku direnak.
Etxekonekoaz
paso egin gura arren ezinezkoa da! Nondik handik berriak, doanak zein
datorrenak bueltan, bueltan beti harrapatzen gaitu. Gizakioi senez bai gara
hizki-mizki eta esamesa zaleak.
Kulturak
nahastu zirenerako berez, berez hasi ziren /ginen bata bestearenetik hartzen,
ona zein txarra, komenientzien arabera. Bata
bestearen bizimoduan eragiten, elkar imitatzen.
Halaxe hasi zen Ereiñozarreko katramila:
esan dugu bai, gailurrak gotor leku zirela eta direla, Jentilentzat zeru eta lurrak bat egiten diren, gogoen
aldare.
Fede
berrikoak ere, berriak izan arren ez dira atzo goizekoak eta garai bateko gomutei
jarraituz edo zeruko jaunarengandik hurbilago egoteko, mendi puntetara aditu zuten;
Sinai mendiaren malenkonia edo …. Ereñozarre hautatu zuten gotor leku, jainko
bakarra gurtzeko leku aproposa, basoko eliza eraikitzeko toki ezin hobea.
Gailur horrek ordea, Ereinozarrek alegia, bazuen bere izpiritua Jentilen gogokoa Basajaunak zaintzen zuen gotor
lekua sakratua.
Beterritarren
asmoa jakin zenerako sortu ziren ika-mikak.
Baina alperrik, txikiek idi uztarria, astoa, pottokak eta karga eraman zezakeen
guztia zamatu ondoren materialak eraman zituzten tontorrera baseliza
eraikitzeko asmotan. Jakina, Jentilek ez Basajaunak ez zuten holakorik onartu
eta gauez tontorrean pilatutako tresna eta enparau guztia ibarrera jaurtitzen zituzten . Hor hasi zen
benetako dema, batzuk langaiak egunez
igotzen eta besteek gauez goitik behera harrika jaurtitzen. Behin ordea, jende txikiak zelatan pasatu zuen gaua eta segada
prestatu zuten. Basajaunak jaurtiketan ari ziren unean, su erraldoi bat piztu
zuten, sugarren argitasunak jende txikiaren soinak erraldoitutako itzalak islatu zituzten mendi labarretan .
Basajaunek eurak baino izaki erraldoiagoak ikustean, izakitzarron beldurrez,
zeharo izutua tresnak bertan behera utzi eta alde egin zuten. Amarru horri esker
lortu zuten txikiek Ereñozarren baseliza
egitea. Ordutik ona San Migel deritzon aingeruaren egunak ordezkatu zuen Egurena,
Amari eskaintzak egiteko eguna.
Baina
ez guztiz, oraindik, Jentilen gogoak dirau bertan ostenduta: zeren batzuen esanetan, Basajaunen garaiko
idi larrua omen dago nonbait gordeta. Urrez beteriko zahagia aurkituko duenaren
zain. Eta zahagi horretan omen dago Basajaunaren sekretua, mundu guztiko urrek
baino gehiago balio duena. Ludi honetan bizitzari orekaz eta jasangarri eusteko
sekretua.
Nik
neuk ez dakit egia den edo jentil erremindu baten esamesa. Baina, izen duen
guztia bada, hau ere zerbait izango da.
Doro
