Druidaren seme zuria  

.-Hara zu, Druidaren seme zuria, erantzun iezadazu: Zer nahi duzu nik kantatzea?

.-Kantaidazu- erantzuten du umeak- bat zenbakiaren segida gaur nik ikas dezadan.

.- Ez dago segidarik bat zenbakiarentzat: beharrizan bakarra heriotza, heriotza, saminaren aita, ezer ez aurretik eta ezer ez atzetik. Hara ba, zu, druidaren seme zuria. Zer nahi duzu nik kantatzea?

.- Kantaidazu bi zenbakiaren segida nik gaur ikas dezadan.

.- Bi idi uztartuak maskor baten aurrean, tiraka, hil: hona hemen mirakulua. Ez dago segidarik bat zenbakiarentzat: beharrizan bakarra, heriotza, saminaren aita, ezer ez aurretik eta ezer ez ostean.  Hara zu, Druidaren seme zuria, erantzuidazu: Zer naihi duzu nik kantatzea?

.- Kantaidazu hiru zenbakiaren segida nik gaur ikas dezadan.

.- Hiru eskualde daude munduan, hiru hasiera eta hiru bukaera (helburu?) gizonentzat eta haritzentzat, Merlinen hiru erresuma, urrezko igaliak, lore distiratsuak, barre egiten duten ume txikiak. Bi idi uztartuak maskor baten aurrean, tiraka, hil: hona hemen mirakulua. Ez dago segidarik bat zenbakiarentzat: beharrizan bakarra, heriotza, saminaren aita, ezer ez aurretik eta ezer ez ostean.  Hara zu, Druidaren seme zuria, erantzuidak: Zer nahi duzu nik kantatzea?

.- Kantaidazu lau zenbakiaren segida nik gaur ikas dezadan.

.- Lau zorroztarriak. Hiru eskualde daude munduan, hiru hasiera eta hiru bukaera (helburu?) gizonentzat eta haritzentzat, Merlinen hiru erresuma, urrezko igaliak, lore distiratsuak, barre egiten duten ume txikiak. Bi idi uztartuak maskor baten aurrean, tiraka, hil: hona hemen mirakulua. Ez dago segidarik bat zenbakiarentzat: beharrizan bakarra, heriotza, saminaren aita, ezer ez aurretik eta ezer ez ostean.  Hara zu, Druidaren seme zuria, erantzun idak: Zer nahi duzu nik kantatzea?

.- Kantaidazu bost zenbakiaren segida nik gaur ikas dezadan.

.- Bost lurraren esparruak. Lau zorroztarriak. Hiru eskualde daude munduan, hiru hasiera eta hiru bukaera (helburu?) gizonentzat eta haritzentzat, Merlinen hiru erresuma, urrezko igaliak, lore distiratsuak, barre egiten duten ume txikiak. Bi idi uztartuak maskor baten aurrean, tiraka, hil: hona hemen mirakulua. Ez dago segidarik bat zenbakiarentzat: beharrizan bakarra, heriotza, saminaren aita, ezer ez aurretik eta ezer ez ostean.  Hara zu, Druidaren seme zuria, erantzidak: Zer nahi duzu nik kantatzea?

.- Kantaidazu sei zenbakiaren segida nik gaur ikas dezadan.

.- Sei zurtoin handiko umeak. Bost lurraren esparruak. Lau zorroztarriak. Hiru eskualde daude munduan, hiru hasiera eta hiru bukaera (helburu?) gizonentzat eta haritzentzat, Merlinen hiru erresuma, urrezko igaliak, lore distiratsuak, barre egiten duten ume txikiak. Bi idi uztartuak maskor baten aurrean, tiraka, hil: hona hemen mirakulua. Ez dago segidarik bat zenbakiarentzat: beharrizan bakarra, heriotza, saminaren aita, ezer ez aurretik eta ezer ez ostean.  Hara zu, Druidaren seme zuria, erantzun idak: Zer nahi duzu nik kantatzea?

.- Kantaidazu zazpi zenbakiaren segida nik gaur ikas dezadan.

.- Zazpi eguzki. Sei zurtoin handiko umeak. Bost lurraren esparruak. Lau zorroztarriak. Hiru eskualde daude munduan, hiru hasiera eta hiru bukaera (helburu?) gizonentzat eta haritzentzat, Merlinen hiru erresuma, urrezko igaliak, lore distiratsuak, barre egiten duten ume txikiak. Bi idi uztartuak maskor baten aurrean, tiraka, hil: hona hemen mirakulua. Ez dago segidarik bat zenbakiarentzat: beharrizan bakarra, heriotza, saminaren aita, ezer ez aurretik eta ezer ez ostean.  Hara zu, Druidaren seme zuria, erantzun idak: Zer nahi duzu nik kantatzea?

.- Kantaidazu zortzi zenbakiaren segida nik gaur ikas dezadan.

.- Zortzi haizeak, Zazpi eguzki. Sei zurtoin handiko umeak. Bost lurraren esparruak. Lau zorroztarriak. Hiru eskualde daude munduan, hiru hasiera eta hiru bukaera (helburu?) gizonentzat eta haritzentzat, Merlinen hiru erresuma, urrezko igaliak, lore distiratsuak, barre egiten duten ume txikiak. Bi idi uztartuak maskor baten aurrean, tiraka, hil: hona hemen mirakulua. Ez dago segidarik bat zenbakiarentzat: beharrizan bakarra, heriotza, saminaren aita, ezer ez aurretik eta ezer ez ostean.  Hara zu, Druidaren seme zuria, erantzuidak: Zer nahi duzu nik kantatzea?

.- Kantaidazu bederatzi zenbakiaren segida nik gaur ikas dezadan.

.- Bederatzi esku txiki zuriak, Zortzi haizeak, Zazpi eguzki. Sei zurtoin handiko umeak. Bost lurraren esparruak. Lau zorroztarriak. Hiru eskualde daude munduan, hiru hasiera eta hiru bukaera (helburu?) gizonentzat eta haritzentzat, Merlinen hiru erresuma, urrezko igaliak, lore distiratsuak, barre egiten duten ume txikiak. Bi idi uztartuak maskor baten aurrean, tiraka, hil: hona hemen mirakulua. Ez dago segidarik bat zenbakiarentzat: beharrizan bakarra, heriotza, saminaren aita, ezer ez aurretik eta ezer ez ostean.  Hara zu, Druidaren seme zuria, erantzuidak: Zer nahi duzu nik kantatzea?

.- Kantaidazu hamar zenbakiaren segida nik gaur ikas dezadan.

.- Hamar etsaiaren ontziak. Bederatzi esku txiki zuriak, Zortzi haizeak, Zazpi eguzki. Sei zurtoin handiko umeak. Bost lurraren esparruak. Lau zorroztarriak. Hiru eskualde daude munduan, hiru hasiera eta hiru bukaera (helburu?) gizonentzat eta haritzentzat, Merlinen hiru erresuma, urrezko igaliak, lore distiratsuak, barre egiten duten ume txikiak. Bi idi uztartuak maskor baten aurrean, tiraka, hil: hona hemen mirakulua. Ez dago segidarik bat zenbakiarentzat: beharrizan bakarra, heriotza, saminaren aita, ezer ez aurretik eta ezer ez ostean.  Hara zu, Druidaren seme zuria, erantzuidak: Zer nahi duzu nik kantatzea?

.- Kantaidazu hamaika zenbakiaren segida nik gaur ikas dezadan.

.-  Hamaika dira apaiz armatuak. Hamar etsaiaren ontziak. Bederatzi esku txiki zuriak, Zortzi haizeak, Zazpi eguzki. Sei zurtoin handiko umeak. Bost lurraren esparruak. Lau zorroztarriak. Hiru eskualde daude munduan, hiru hasiera eta hiru bukaera (helburu?) gizonentzat eta haritzentzat, Merlinen hiru erresuma, urrezko igaliak, lore distiratsuak, barre egiten duten ume txikiak. Bi idi uztartuak maskor baten aurrean, tiraka, hil: hona hemen mirakulua. Ez dago segidarik bat zenbakiarentzat: beharrizan bakarra, heriotza, saminaren aita, ezer ez aurretik eta ezer ez ostean.  Hara zu, Druidaren seme zuria, erantzuidak: Zer nahi duzu nik kantatzea?

.- Kantaidazu hamabi zenbakiaren segida nik gaur ikas dezadan.

.

.- Hamabi hilabete eta zodiakoaren hamabi zeinuak, azkenaurrekoa Sagittariusa,  azken azkona jaurti du. Hamabi zeinuak gerran daude. Behi ederra, bekokian izar zuria daraman behi beltz ederra, orriuldutako oihanetik irteten da; bere bularrean iltzatzen da askona, odolak erruz dario; burua tente, marru. Tronpeta soinua, sua eta trumoia, euria eta haizea, trumoia eta sua; ezer ez, ezer ez ostean, segidarik ez geroko. Hamaika dira apaiz armatuak. Hamar etsaiaren ontziak. Bederatzi esku txiki zuriak, Zortzi haizeak, Zazpi eguzki. Sei zurtoin handiko umeak. Bost lurraren esparruak. Lau zorroztarriak. Hiru eskualde daude munduan, hiru hasiera eta hiru bukaera (helburu?) gizonentzat eta haritzentzat, Merlinen hiru erresuma, urrezko igaliak, lore distiratsuak, barre egiten duten ume txikiak. Bi idi uztartuak maskor baten aurrean, tiraka, hil: hona hemen mirakulua. Ez dago segidarik bat zenbakiarentzat: beharrizan bakarra, heriotza, saminaren aita, ezer ez aurretik eta ezer ez ostean.  Hara zu, Druidaren seme zuria, erantzuidak: Zer nahi duzu nik kantatzea?

.- Kantaidazu hamahiru zenbakiaren segida nik gaur ikas dezadan.

.-Hamahiru ilargi burutik burura, hamahirua madarikatua. Segidarik bako kantua. 

San Martiñen estutasuna

Egun gogaigarri batean, haserre zebilen Martin.

Basajaunaren pareko errementaria izan gura eta ezin.

Hain erreta eban gogoa ze,

lagundu ezkero arima salduko eutsola,

agindu eutson  Txerreni.

inpernuko barrabanari.

Behingoan agertu zan dongea

Kristauaren beste aldea.

Eskuratu guran berea.

                       Elkarrizketak kontazen duena

Txerren.- Hemen naukak Martin.- esan eta agertu zen.

Martin.- Ez haut ezertarako behar - erantzun zion damututa.

Txerren.- Heuk deitu didak eta hona ni!

Martin.- Dei egin badiat, zer egiten neban konturatu gabe izan duk.

Txerren.- Ta ta ta ta ta. Behin hasitako bideak ez du atzera bueltarik, hitza bete ezik. Neugaz behar dok.

Martin.- Ezertariko gogo barik egin dodala

Txerren.- Nire eskuetatik jara egon gura badok, gauza bi egin behar izango dozak oraintxe: lehenengoa burdinazko tresna berri bat asmatu; bigarrena hamabi misterio handiak zeintzuk diran esan.

Martin.- Burdinazko tresna barri bat!!!.- egin- artean esanda, larri lurrera begira egon zan lehenengo; gero goialdera laguntasun eske bai legoan; eta gaztaina- adarretan akasdun orri eder luzeak ikusteak burutasun barri bat sorrarazo eutsan garun artean. Gero urduri-urduri  lanean hasi zan. Burdinazko zatai eta ailarrak sutan sartuta ta txingura-ganera porrikaz ekarri  ta taunk taunk taunk eta taunk ekin eutsan  Martinek lanari. Lehenego zerreak orduantxe gizon baten esku artetik burua atarau eban.

Bigarren eskabidea, 
hamabi misterioak aitatzea, 
bien artean egin eben: 
Txerrenek itaundu, 
 Martinek erantzun

Txerren.- Martintxo: esaik bat

Martintxo.- Gure jauna bera dok bat, berak salbatuko gaiozak; baina ez hi.

Txe. - Martintxo: esaik bi

Mar.- Erromako altarakbi, gure jauna bera dok bat, berak salbatuko gaiozak, baina ez hi

Txe.- Martintxo: esaik hiru.

Mar.- Hiru trinidadaeak hiru, Erromako altarak bi; gure Jauna bera dok ….

Txe.- Martintxo: esaik lau.

Mar.- Lau ebanjelariak lau, hiru trinidaeak hiru, Erromako altarak bi …

Txer.- Martintxo: esaik bost.

Mar.- Jesukristoren zauriak bost, lau ebanjelariak lau, hiru trini …

Txer.- Martintxo: esaik sei.

Mar.- Sei argi-egileak , Jesukristoren zauriak bot, Lau ebangelariak …

Txer.- Martintxo: esaik zazpi.

Mar.- Zazpi sakramentuak, sei argi-egileak …

Txer.- Martintxo: esaik zortzi

Mar.- Zortzirak dira zeruan, zazpi …

Txer.-Martintxo: esaik bederatzi

Mar.- Bederatzi ordenamenduak … eta abar

Txer.- Martintxo: esaik hamar.

Mar.- Hamar mandamenduak … eta abar.

Txer.- Martintxo: esaik hamaika.

Mar.- Hamaika mila aingeru … e.a.

Txer.- Martintxo: esaik hamabi.

Mar.- Hamabi apostoluak, hamaika mila aingeruak, hamar mandamentuak, bederatzi ordenamenduak, zortziak dira  zeruan, zazpi sakramentuak, sei argi-egileak, Jesukristoren zauriak bost, lau ebanjelariak lau, hiru trinitateak hiru, Erromako aldareak bi. Jesukristo bera duk bat. Berak salbatuko gaiozak; baina ez hi.

Txer.-Martintxo: esaik hamahiru.

Mar.- Eztok hamahiru.

Txer.- Badok hamahiru.

Mar.- Oilarrak joten dau munduan, aingeru ederrak zeruan, neure arimea izten dautsat, Andra Mariari altzoan.

Eta orduan itsutu (aienatu) zan Txerren.

R. M. Azkuek: Ermuan emakume batengandik ikasia (Bizkaia)

Baliteke ipuin honen oinarrian kantu zelta baten egotea.

Doro

XII. atala

Mariren Sagardoa

Gora behera guztien gainetik dago denbora, aro bat bestearen atzetik amai bako gurpilean dabilen arren bizidunontzat kiribilka bukaeraraino aurrera doana da. Tarte horretan auzi guztien gainetik bizi beharra dugu. Martintxok eta Basajaunak ere elkarrekin bizitzen ikasi behar izan zuten, Jentil eta Kristau guztien gisara. Eta historia gorabeheratsua eraiki dugun arren, bidearen zati bat egina dago.

Tarte horretan, behin; Martin, basora ostera eginda zetorren, Mairu-zuloko leizearen aurrerik pasa zenean. Suposa dezakezuenez, Mairu-zulo badaezpadako lekua da Martinentzat, fededun batek, dela sinetsi ez eta ez dela esango ez duena.

Mutila, izerdi-patsetan  zetorren, egarriak jota. Leizearen aurrean soineko gorriz jantzitako emakume galant bat aurkitu zuenean. Kortesiazko agurraren ostean, egarria itotzeko ura eskatu zion. Andereak ordea zera erantzun.- Ura baino askozaz hobea duzu sagardoa.- proposamena ukatu edo onartu orduko kupelari zotza askatu eta mama gozoz betako pitxerra eskaini zion andreak. Martinek dzanga, daznga, arnas baten hustu zuen ontzia. Hain zen ederra sagardoa!

Egarria itotakoan, andereari zuzendu zitzaion. — Eskerrik asko andrea, egarriak jota nentorren eta egoera horretan  edozer edango nukeela egia bada ere, zinez diotsut, inoiz edan dudan sagardorik goxoena izan dela.   Atrebentzia handia ez bada … Nongo sagarrekin egindakoa da?

Andereak zera erantzun zio. – Montes jaunak ezari emandako sagarrekin egina dago.

Martintxo.- Ezari emandakoak?

Mari.- Bai mutiko ezetik. Gizakien ukazioetatik.

Martintxo.- Ez dut ulertzen.

Mari.- Motes jaunak ukatutakoak hain zuzen.

Martintxo.- Hobeto azaldu beharko didazu andrea.

Mari.- Motes jaunak, aurtengo uztan hamar karga sagar batu ditu.  Anaiari ordea,  eskatuko dionaren beldurrez zazpi batu dituela esan dio. Nik holakoetan ohi dudan bezala ukatutakoak kendu dizkiot, hiru alegia. Baian Montes jaunaren beharlekuak ez dira etxekoenganako ukazioetara mugatzen. Behinola tabernan, barrena berotuta zebilen batean handi-mandiarenak egin behar eta hamabost sagar karga batu dituela esanez ibili zen. Neurriz kanpoko bostak kendu nizkion.

Baina ez zen ez horrekin konformatu, atzo bertan, erratuta edo herriko apaizak eskerrak eman dizkio Montes jaunari behartsuei oparitutako karga bi sagarrengatik. Montes jauna ordea, ez du apaiza bere okerretik atera, isilik gelditu da, mundu guztiak bere borondatearen berri izan dezan. Gelditzen zitzaizkion biak kendu dizkiot. Beraz aurten ez da sagardorik izan Montesenean, baina bai mairu-zuloko kupeletan.

Anbotoko dama agurtu eta alde egin zuen Martinek, bide osoa egin zuen, Anbotoko Marirenean edandako sagardoaren goxoa aho. sudur zilo zein burutik kendu ezinik. Asteak eman zituen inguruko kupeletatik zotzak ateratzen, baina alperrik,  ezin haren parekorik aurkitu. Azkenean, damaren leizera joan eta kupel bat eskatzea erabaki zuen. Damak, pitxerkada gura bazuen emango ziola esan zion, baina inondik inora ez ziola kupelik salduko. Martintxok orduan, Anbotoko Anderea ohartu gabe, barrikote bat lepoan hartu eta alde egin zuen. Herrira heldu eta lagunekin barrikotea zabaldu zuenean … hura sagardoaren mikatza! Guztiz ozpinduta zegoen. Ordutik aurrera hor dabil Martintxo, sagardotegiz sagardotegi, kupelik kupel, zotzak atera eta zotzak sartu. Anbotoko damaren sagardoaren parekoa aurkitu guran. Baina ezin.

 Hortik ote dator ba, txotxaren ohitura?

Martintxoren ondorengoak,  Mariren isilpeko sagardoaren bila dabiltza. Basajaunak edaten duena, beresian batzen garenok edaten duguna hain zuzen.

Eta zuk, gizaki teknokrata horrek inoiz edan dezakezuna. Baian hori bai, gure beresian izateko zoririk baduzu.

 

Bitartean jarraituk kupelik kupel, zotzetik tiraka, baina, jentilon sagardoarekin alderatuta guztiak irudituko zaizkizu mikatzak.

Doro

XI. atala

Zur egokia

Hamar gehi bat ei da hamaika, bagatoz azkenerantz, euskaldunontzat asko antza. Hats-amarrak bukatzean abilidadeak behatzekin jarraitzean datza.

Martintxok Juanikoteri deitu zion; (Juanikote Martintxoren lagun-mina da, berritsua eta amarru zalea lagunaren atzera.)

Martintxo. — Hi Juanikote. Etorri hadi mesede bat egin behar didak eta.

Juanikote. -  Nik egiteko modukoa bada …

Martintxo. —  Begiratu ezak. Basajaunaren eiherako ardatza zeren egurrez egin da dagoen jakin gura nuke. 

Juanikote. — Ba galde iezaiok!

Martintxo. — Bai zera! Ez dit esango ez da nitaz fidatzen.

Juanikote. — Ni ere ez nintzateke zutaz fidatuko. Baina lagunak gaituk eta Jentilei adarra jotzeko bada edozertarako prest naukazu.

Martintxo. — Hara! Joan hadi inguru guztiotatik,  Beheko errotaren estreinaldira mundu guztia gonbidatzen.

Juanikote. — Ez dik inork sinetsiko. Gutxienez hogeigarren estreinaldia duk. Neu ere ez nauk etorriko eta

Martintxo. — Ez dik inork etorri behar. Entzun behar duenak entzuten badik helburua beteko da.

Horrela egin zuen Juanikotek, auzoz auzo, txokoz txoko, bazterrik bazter zabaldu zuen berria.

Juanikote. — Zatozte, zatozte zioen, beheko errotaren estreinaldira. Oraingoan bai. Zatozte beheko  errotaren estreinaldira! Martintxok aurkitu du ardatza egiteko zur egokia eta …

Halaxe izan zuen Basajaunak Martintxoren errotaren berri. Sinestatzeko  zaila egin zitzaionez, mutilari hurbildu zitzaion sineskor.

Basajaun. — Hi zer esaten ari haiz?

Juanikote.- Entzun duk, Beheko errota berria estreinatzen dela.

Basajauna.- Berriro ere? Zenbatgarrena duk.  Noiz eskarmentatu behar du kakanarru horrek.

Juanikote.- Oraingoan egi da.

Basajauna.- Bai ardatz eta guzti.

Juanikote.- Baietz ba. Ardatzaren kontua konpondu duelako estreinatzen da Beheko errota.

Basajauna.- Eta nola jakin du haltzaren zura dela ardatza egiteko egokiena?

Juanikote.- Ez  jauna ez daki, beraz ezin erabili. Baina egon hadi lasai aurrerantzean erabiliko du eta!

Esandako moduan, Martintxok berria jakin zuenerako aurkitu zuen tantaia eta ardatz bihurtu. Errotak primeran funtzionatu zuen, Goiko eiheraren antzera. Horrelaxe zabaldu omen zen laborantza euskal herrietan

 Basajauna behin eta berriz engainatu ondoren, isilpekoa lapurtu eta munduaren esku jarri zuen. Ordutik haurrera laborearen sekretuekin batera hedatu zen ogia munduan. Eta Martintxo. Amarru zalea, gezurtia, egi erdien jaun da jabea, heroi bihurtu zen munduaren aurrean.

 Dena berriz, ez da laborea, ez jaki guztiak ogiak. Ludian irauterik bada, goiko zein beheko, nagusi zein langile, Jentil edo kristau, guztioi dagokigu buzkantza betetzea eta  indarrak berritzeko aurrekoa libratzea. Beraz aniztasunez jateko, beharrezkoa da aniztasunez, batzea.

Doro

X. atala

Goiko eihera eta Beheko errota

Eihera da laborearen patua, kolpeak edo igurtziak zanpatuz ehoko dena. Nork helduko dio ordea girtenari? Zein mazo indarrak joko du motrailuan? Noren kalipuak higituko du harria. Gizakiaren kolpeak, Morroi, mirabe edo esklaboaren tiraldiak, mandoaren amai bako birak, haizearen putzak edo uraren hotsak. Nola bihurtu laborea irin?

Beterriko larrainean, hiritik hegoalderantz pilatu zuten garaua, bakoitzak eraman zuen berea zorroan, honenbesteko gizalani zegokiona. Gizalana ei da gizonak egun  baten egin dezaken lana, 400m²  alorra.

Garia zorroan, baina irinik ez azpilean. Ezin da beraz, orerik egin oraska hutsik dagoenean. Orduan konturatu ziren Uribarrikoak eho berbaren esan nahiaz. Harri gainean garia, haren kontra astuna suertatzen da ehotarria, eskuhuska egin beharreko lana norberarena denean. Mandoak                                          tenkatu arren mandarria, lan geldo eta urria.

Erreka bazterreko etxetik zetozen karranka hotsek sortzen zioten jakin mina Martini, amai gabeko durundiak gau eta egun irauten zuen ia loa galarazteraino. Baina jentilek, Basajaunak alegia, haraxe eramaten zituen ale zorroak eta handik etxeratu irina. Martintxo ere bere zorroan lepoan hatu eta basajaunen Goiko eiherara hurbildu zen, eiherazainak bekozko iluna jarri zion arren onartu zuen Martinen gariak ehotzea, arazoa ordea ehotakoan sortu zen, errotariak, laka edo mendea eskatu zionean  (lakari bakoitzak 4,6 dm³ egiten ditu) gehiegikeria iruditu zitzaion Martini eiherazainaren asmoa, urak egiten zuen lanaren truke berak egindako gizalanaren laurdenarekin inor gelditzea. Ez horixe! Aurrerantzean ez zen inor bere izerdiaz aberastuko, goiko eiheraren antzekoa eraiki zuen, beterrian. Beheko errota izendatuko zuena. Errekak paduran ahoratu orduko sortzen duen azken sakanean eraiki zuen, basajaunarenaren antzeko, ubide, antepara, harri eta guzti, basajaunaren ur berdinarekin mugitua.

Heldu zen estreinatzeko eguna, errotak lehen aldiz bira egingo zuen unea. Uribarritar guztiak gonbidatu zituen Martintxok. Zabaldu zuen konporta eta txifloiak askatu zuen ura, gurpila jotzean krinki ta kranka, ezpata bitarte errotarrira doan haritzezko ardatza biraka hasi zen. Garaua toberan behera egin eta harri hagin artera sartu zen, biraldi geldo astuna dela medio birrinduta, irin zuri bihurtuta askan amildu arte.

Pozik ageri zen Martin eta pozarren Uribarritarrak euren errota zutelako. Ospatu behar zela eta errota berriaren karranka soinura  kantatu zuen koblakariak eta dantzatu zuen herriak. Baina unerik gozoenean,  erre sunda sumatu zuten gonbidatuen sudurzuloek, kea zerion ardatzari eta karrakada beldurgarri baten hotsak mututu zituen guztiak, zur eta lur, haritzezko ardatz sendoa apurtu zela sinetsi ezinik.

Martintxok goitik behera arakatu zuen guztia, arrazoia aurkitu guran, baina arazoa ez zegoen begi bisatan, beraz ardatz berria egitea erabaki zuen, aurrekoa baino sendoagoa,  baina berdin, haritzezko ardatzak berotu eta erre egiten ziren, zura aldatzea pentsatu zuen, baina guztiek zuten arazoren bat okertzen ez zena, apurtu egiten zen, goitik behera haritik erdibitu batzuk eta ezpaldu sarritan. Ezin egur egokirik aurkitu, zein zen ordea, Basajaunaren errotako ardatzaren materiala, zerezkoa zen?

Garbi zegoen, errota martxan jarri gura bazuen, nola edo ala Basajaunaren sekretua jakin behar zuen!

Nor hurbilduko zitzaion errotariari ordea, eta nork galdetuko zion? Bideak moztuta gelditu ziren, gehiegizko lakariaren kontuarekin. Baina ez zegoen beste aukerarik, bere betiko abileziara jo beharko zuen Martintxok beste behin.

Dagoeneko amarru ugari erabilitakoa zenez ez zen erraza izango berria asmatzea eta are gehiago engainua berak burutzea, ezagunegia zen. Beraz modu berriren bat behar zuen.

Zein ordea?

Doro

Ix. Atala

 Errementariarenean

 

Plana egitea erraza da, errementariarengana hurbiltzeko aiko-maika  asmatzea be ez da zaila, konponketa beharrik bada. 

Silverio eta biak Arratsalderako heldu ziren Patxiren errementeriara. Matxura hain zen gauza ez dena zeren konpondu beharreko tresna aurrean jarri ziotenerako hasi  zela Patxi lanean, berriketaldiak iraun zuen denbora iraun zuen konponketak. Bukatutakoan, arratsaldea aurreratua zela eta atsedentzeko sasoia aipatzea otu zitzaion Silveriori, Bezperan erosi berri zuen gurtxinparra goratu eta dastatzera joateko imintzioa egin zuen. Martinek lana aitzakiatzat jarri eta uko egin zion gonbidapenari, Patxik ordea gonbidapena onartu zuen.- GURTXINPARRA!!! Horra abagunea!Edari gurgarria dastatzeko okasioa!.- Hain dira eskasak zeren ez dela Jentil zein jentil erdirik gonbidapenari uko egin  diezaionik.

ZURRUTARENA

Zurrut bat eta zurrut bi

Zurrutaren gozamenean nabil

Zurrut eta zurrut zurrut-plin.

Konturatu orduko txolin

Mihia askatzen denean  berba darit.

Berbak bata bestearen atzean amil.

Amildegi pean dago harkaitza

Neurri bako berba artean akatsa.

Akatsak esan behar ez dena esatean datza.

Halaxe askatu zitzaion antza.

Burua txolindu

Mingaina arindu

Berba mordoiloen artean

Buztin ura aipatu

Burdina uretan gozatu

Burdinak elkar har dezan

Burdin goria, goza buztin uretan

  

 Bide horretatik jakin zuen Martinek, burdina soldatzeko sekretua. Basajaunaren eta Errementariaren jakituria uztartuz egin zuen zerra, eta gaztainondoaren orriari adituz egin zion zerra formako ahoa.

Kontatzen dutenez, Patxi, Martintxoren amarruaz konturatu zenean, kurrika edo matxarda hartu eta zerraren haginak okertu omen zizkion, batzuk alde batera eta beste batzuk bestera, lantresna galtzeko asmoz. Baina hara non kaltea mesede bihurtzen den, horrela taxututako  zerraren ahoak hobeto ebakitzen baitu.

Ordutik ona zerra guztiak egituratu ei dira horrelaxe, oinarrizkoenetik, motozerra edo zenbaki kontroldun zerra zibernetikoenera “CNC”    Holaxe hasi eta horrela darraigu mozten, urratzen, lubakitzen, luberritzen.

Ezkerrak gurariez azkar aspertzen garen izakitxo mizkeak garena. Eta horrelako beta eskaintzen zaionean, basoak urak bezala berea hartzen dakiena. 

Historiaren une honetan ostera, beste hasiera baten gaude. Ezin esan zenbat garren hasiera, sorgin-gurpila da zirkulua, hasi berrientzat beti berria dena, beti hasiera. Uribarrikoentzat aro berri baten hastapena zekarren luberritzeak, jentilen pareko landak “Parekolanda” zein soroek  zekarten garaia. 

Luberritzea ordea ez da soilik arbolak botatzea. Arbolak badu bere zuztarra, ikusi ez arren sendo eusten duen lurpeko adarra, lurra laborez beteko bada epaitondoa orpotik atera beharra. Uda-buruko ilargitan laiaz irauli, lurra hareatu, mokila jo, alperra pasa eta jorratu. Azaroko betearekin batera, erein aurretik jorratu atzera. Aurreko urtean emandako lurra bada berriz, lurgorri utzi, atseden har dezan, lurrak ere behar baitu bere deskantsua.

Negu-burutik Uda-burura mardulduko da  soroa, hasi landareak, hanpatu galburuak.  Uztaileko eguzki galgatan mozten da garia, metatu azaoak eta jo galburuak. Gari metak ageri dira larrain berrian. Uzta ederra bada uztailean.

Zer egin ordea garauarekin? Beste barik antza, ezin daiteke ogirik egin. Garau ederra da hegaztientzako eta hortz sendoez ehotzeko gai den marraskari edo karraskariarentzako.  Gizakiok ordea karraskan gure ordez arituko dena aurkitu beharko, hortzekin ehotzea ez baita guretzako.  

Berriro ere berriketaldia elizatean, inoren kontra berbetan, marmarioak, erostak eta arrantzak mututu ezean alperrik ezer esatea. Oihulari arrantza zaleen eztarriak  urratutakoan, batzarreko animoak baretu ziren, orduan hasi ziren zentzudunen esanak entzuten. Berriro ere goialdera begiratzea aholkatzen zuten eta errekan sartutako etxeen zergatia ulertzen tematu ziren.

Aspalditik begiz jota zuten, erreka bazterreko etxola eta haren gibeleko ur-jauzia. Bolukoa deitzen zioten eraikinari. Misteriotsua gertatzen zitzaien bai lekua eta bai etxea, eguzki bakoa eta umela. Gainera urak gura duenean, hondamendia eragiteko gauza dela jakinda  ez zen ulerterraza , batez ere jentilek erreka arroetarik urrun bizi direnak izanik. Zerk bultzatu zituen Deba Jainkosaren haserrea desafiatzera eta etxea ia uretan murgiltzera. Zein etxe modu zen eraikin hori?

Doro

VIII. atala
           Luberria.

Basajauna jauna bada; goialde zein bekaldeko basoen arduradun izatetik datorkio jatorri mardul hori. Lur lauetan, basoak orain baino ugariagoak ziren garaitik. Eta basoko herriak erreka harroetako ibar lauetan barik, leku garaiagoetan eraikitzea erabaki bazuten ez zen arrazoirik gabe izan, jakina bai da errekak bidea egiten duenean bereari eusten diola.  Eta kentzen ahalegindu arren beti berreskuratzen duela berea. Horregatik behar bada  ez ziren ugaranen inguruan lekutu eta mendian gora egin zuten abarrekin batera. Ibarretako landak zabalak ordea, leunagoak dira eta sarritan emankorragoak. Baina, Deva jainkosaren ertza bizilekutzat hartzen duenak, haren erabakiak onartzeko prest egon behar du.

Basoa eta landu bako lurrak ordea, leku guztietan aurki daitezke, eta inoiz landutakoak alperrik galduta ere bai. Beraz uztarik hartuko bada, soro bihurtu aurretik luberritu behar dira. 

Martintxok ez zuen luberriaren berririk, laborea ereindako soroak betidanik  ezagutzen zituen baina ez zitzaion sekula burutik pasa ere egin lurrotan garai batean basoa egon zitekeenik.  Gariok ereiteko, lur sailaren bila hasi zenean konturatu zen Ibai zabaleko uharanaren hegian eraikitako hiri bilduaren inguruan ez zela lur landurik eta bai baso sarririk.  Baso zatiren bat soildu ezean ez zen gari sororik izango.

Elizateko zin mahaiaren inguruan zesto bete berbaldi eta beste horrenbeste beroaldiren ondoren, erreka aldeko oihana soiltzea erabaki zuten. Ez nuke esaten jakingo zenbat tantai, zuhaitz eta zuhaixka galdu ziren luberritze lanetan, baina, batzuk diote Deba bera ere, izutu zela erreka bazterrean metatutako zuhaitzek urak desbideratu eta ibai zabala mehartzea lortu zutenean. Arbolak susterretatik askatu eta alde egiten ahalegindu omen ziren. Anabasaren erdian orde, soiltze lanak aurrera jo zuen harik eta  udaberri berrian, ibaietako jainkosari pazientzia ahituta maldan behera urak askatu zituen arte. Azken 500 uretan ikusi bako ur jasa amildu zen erretenetik behera, urak bereak hartu zituen eta Uri osoa urpetu, luberria berriz harriarte etzea bihurtu zuen, luberritutako lur guztiak aske aurkitzean errekan behera eraman zituen padura lohiz beteaz.

Izadia sagaitzen hasten denean, nahasten dira bazterrak eta batzuentzat onak direnak beste batzuentzat gertatzen dira okerrak. Goitik beheraino giza de orok hartu zion antza hondamendiari, bakoitzari egokitu zitzaion neurrian jakina. Mugako egoeretan ordea, ahazten dira ika-mikak eta ezinikusiak. Aroak baimendu  zuenerako, hasi ziren elkar laguntzen, Basoko herrietakoak  Basajaun barne agertu ziren laguntzera, ezin ikusiak atzean utzita.

Elkarren beharra dagoenean eta alogerak ogerlekotan barik Gizelanetan neurtzen direnean, jitea ere halakoa  izaten da, denok, “ gehienok behintzat” emankor eta harbera agertzen gara. Eta jarrera zabalek ikasi mamitu eta hobeto finkatzen laguntzen dutenez, Martintxok ez zuen zekitenen ahoetatik entzundakoa ikasi eta erabiltzeko beta galdu. Sen onak Uria erreka arrotik urrundu behar zuela adierazi zion, Deba jainkosaren haserrealdietatik asago. Dakienari entzutetik, gari soloak ez zuela leku umelik gura ikasi zuen, eta luberritzeak ez zuela lurra higatze arriskuan jartzea esan gura, hobeto egin zitekeela, tresnak modu egokian erabilita.

Elizatean bilduta Martinen esanei jarraituz, “Bai, elizate berean bildu ziren, sendoago zelako edo elizak beti tokirik egokienean eraikitzen direlako, Debaren haserrealdia jasan zuen eraikin bakarra izan zen”   Nioen bezala, Marinen esanei jarraituz errekaren eraginetik kanpo eraikitze erabaki zuten,  zentzuak  gari sororik izango bazen, toki lehorragoa eta hain higa errazean ez luberritzea iradokitzen bai zuen.

Uri-barria eraikitzeko lanak bukatutakoan, goi-herritarrek alde egin zuten euren baserrietara. Basajaunak Saroira bueltatu aurretik, laborearen sekretuaren zabalkundea atzera buelta bakoa zela ohartuta, gainontzeko goitarren ezkutuan lurra iraultzeko tresna oparitu zion Martini,  laia deritzon burdinazko urkulua.

Uda bukaerako ilargi betearekin ekin zioten luberritzeari, udagoieneko azken ilgoran lurra prest egon zedin.  Berriro soiltzeari ekin aurretik, lanerako tresneria egokitu beharraz konturatu zen Martintxo, Basajaunak oparitutako lanabesak ez bai zuen euren tresnen artean parekorik, zura eta harria eskasak suertatzen bai ziren burdinazko tresna haren aldean, Laia, zerra eta sega, bestelakoak ziren, harria eta egurra uztartzetik eratorritako azkon, aizto, aizkora eta aitzurren aldean.

Ikusita ez bazituen ere sarritan entzunak zituen jentilen ahotan zein egokiak ziren burdinazko tresnak. Guztien artean, enborrak zatitzeko erabiltzen zen zerra deritzon tresna omen zen  basoa soiltzeko egokiena esan zion Basajaunak berbetan aritu ziren batean.

Basajaunak aurpegian igarri zion Martini ez zuela sekula zerra bat ikusi. Konturatu arren, adarra jo guran edo … zerraren bikaintasunaz berbetan jarraitu zuen.

Basajaun.- Ez duk holako tresnarik ludi osoan asmatu! Lana berez egiten dik.

Martintxo.- Bai seguru.

Basajaun.- Eskuratu ezak bat eta ikusiko duk lana zein azkar egingo duken.

Martintxo.-  Zalantzarik gabe.

Basajaun.- Era askotakoak zeudek, baina niri euskarri bi eta ebaki zabalduna gustatzen zait.

Martintxo.- Euskarri bi duna bai. Ebaki zabala bai kotuxu. Zerra, hori …

Garbi zegoen argi bideren bat eman ezean ez zuen inoiz zerrarik aurkituko, jolasarekin jarraitu gura zuen eta Martinen azkar fama berriro ere frogatu guran, irribarre pikaroa  ezpainetan zuela zera aireratu zuen, Martintxok entzuteko moduan.

Basajaun.- Bai Martin, zerraren kontua aspaldi nuen ikasi. Basajaun zaharrak esan zidan Ibili hadi zuhur eta adi, eta begira hegiok  gaztainondoaren hostoari. Hark bai daki nolakoa den bila habilen hori.

Buruan, pare bat buelta baino gehiago eman zizkion martinek Basajaunen berbei eta ehun urtetik gorako gaztainondo zaharraren hostoei begira pasa zuen arratsaldea aharik eta izan zitekeenaren irudia buruan agertu zitzaion arte.

Aizkoraren ordez zerra behar diagu bai!.- esan zuen ahots-gora bakarrik berbetan egon bai litzan.- zuhaitz tantaiak etzan eta hobeto zatitzeko, behar diagu. Nekea urritu eta lana azkartuko digu.

Martinek, Patxi errementariarengana jo zuen. “ Mundu guztiak dakielako, lehen orain eta beti Patxi errementaria dela”. Eta Patxik jentilentzako lanabesak  egiten dituela.  Martintxok errementeriara jo eta  Patxiri Basajaunak azaldutako zerraren moduko lanabesa egiteko eskatu zion.

Patxi errementaria ez zen ez beterritarra  ez goierritarra, ama zuen jentilen leinukoa, aita berriz, etorkinen askazikoa. Beraz ez bateko ez besteko, bere lana egiten zuen eta kito behar bada horregatik bizi zen Erdikoolan.  

Martintxok eskatutako moduan egin zion zerra. Mutikoak arretaz jarraitu zituen errementariaren bueltak eta lanaren bilakaera. Lehengaia, lehengaia urtzea, gori goritan forma emateko moduak, sutegia, ingudea, mailuak, uretako sartu eta atera aldiak eta abar. Patxiren trebetasunak laster eman zion forma Martintxoren gurariari.

Zerrarekin etxera heldutakoan, ordea, batekin nahiko ez zela izango eta beste bat behar zuela erabaki zuen gazteak. Baina beste hori, berak egingo zuen Patxik errementaria imitatuz. Eta halaxe, nondik handik lanabesak eskuratu eta laster eduki zuen zerra berria eskuetan, Patxik egindakoaren berdin berdina zen. Basora joan eta lehen arbola zerratzen hasi zirenerako, malgutu, kamustu eta bihurritu zitzaion lanabesa. – Ze demontre gertatzen da! — Pentsatu zuen harrituta. – Berdin, berdin egin badut, ez dut ezer aldatu eta … .— Baina begi bistako itxuraz soilik zen berdina, barneko gai ikusezinen batek egiten zuen antza huts, berak atzeman ezin zitekeen zer edo zerk egiten zuen berezi. – Zerk ordea zer eragiten zion gogortasun berezi hura?

Martintxok orpoetan ez mihian arrik sekula  eduki ez duenez Patxirengana bueltatu eta kasua adierazi zion:

Martintxo.-  Hi Patxi, heure bideari jarraituz, zerra egiten ahalegindu nauk baina alperrik. Egin dudanak ez du hirearen gogortasunik ez zorroztasunik. Zer egin zioat gaizki?

Patxik ordea, jite onez baina harpa-jotzaile zer erantzun zion:

Patxi .— Ezer ez duk egin gaizki Martin. Arazoa egin ez duken gauza horretan zegok.

Martintxo. — Zer ez diat egin?

Patxi.-  Burdina altzairu soldatzen duen zer hori.

Martintxo.- Zelan egiten da zer hori!

Patxi.- Horixe bera da, beharrezko egiten nauena. Edonork egiteko modukoa balitz sobran nengoke. Ezin dizut esan! Isilpekoa da, sendiaren janaren jatorri sekretua.

Berriro ere hasierako moduan, isilpeko kontu madarikatuak, zenbat gauza ikasteko eta zein zaila jakituria eskuratzea. Non zegoen jainko ahalguztiduna eta oro jakituna? Zergatik jarri gintuen munduan hain ezjakin? Eta … sinesmenik bako jentil erdi horrek zergatik zekiten berak baino gehiago?

Martintxori senetik datorkio jakin beharra eta ez zuen oraingoan amore emango. Kontua  ordea zera zen:  ZELAN? Martinen orain arteko amarruak ezagunak ziren eta amarrugilerik habilenaren fama zuen. Beraz zain izango zuen errementaria eta jendilaje guztia, Ordezkoren bat aurkitu ezean epe laburrean ez zuen isilpekoa jakingo.

Silverio Martinen lagun-mina da, xelebrea baten eta zurrutero birritan. Inguruotako Gurtxinparra edalerik ospetsuena. Behar bada ez duzue edari hau ezagutuko; esan dezagun ba, jentilen edari gurtuena dela, gaur egun ere jentilon artean sekretua mantentzen duguna. Dena dela edatea bada, ez dago sekreturik, gurtxinparra zein edozein pattar izan. Beraz,  jo dezagun istorioan aurrera, doazela plana prestatzera.

Doro

VII. atala

Basanderearen obabatxoa

 

 II.          Amarrua

 Biharamunean, eguna udako eguzki galgatan  ageri zen arren, goibel zetorren, goibel eta bortitz! Goi-herriko baso-herrian zein behe-herriko  hiribilduan (Urian) haserrerako arrazoiak areagotzen ari ziren eta batzuen laguntzaz egoerak okerrera egingo zuela ematen zuen, gaizkinahiak ekidin ezean. Basoko herritarrak, laster prestatu ziren, harribola erraldoiak maldetan behera jaurtiaz, Uria osoa birrintzeko. Behe herritarrak ordea, basoari su emateko gertu ziren basoa eta basokoak suntsitzeko .

Ez Martinek ez Basajaunak ezin izan zuten, marmarioen enbata baretzerik lortu. Basoan tinko jarraitzen zuten, sekretuaren zuhurtzia defendatzen, ez zeuden belaunaldiz belaunaldi ondutako jakituriak ematen zien boterea inorekin banatzeko prest. Behean ordea, zientzia eta jakituria jainkoarenak zirela zioten eta  ez zuela inork bere egiteko eskubiderik, elkartasuna eza eta berekoiak izatea leporatzen zieten goikoei.

 Martin, ordura arte egindako ahalegin guztiak alperrekoak zirela konturatu zenean, hoberen menperatzen zuen bideari ekin zion, amarruaren estrategiari. iluntze aldera, jendea barrutietara batzen de sasoia, begiluze eta esamesa zaleen bistatik ostenduta, goi- herrirako bidea hatu zuen,  Saroira hain zuzen , hau da: Basajauna eta Basanderea Basajaun txikiarekin bizi ziren Baserrira.

Esandako moduan, ez zen agerian joan, isilik eta kontu handiz baino inork han zela sumatu ez zezan.  Ezkutuan egon zen luzaro, zelatan,  Jentilak, berriketan suaren inguruan bildu ziren arte. kontu ugari entzun zituen, harik eta baten bati, behinolako  jasoaldia komentatzea otu zitzaion arte.  

Jentil bat. — Hi Basajaun zer gertatu duk larrainean?

Basajauna. — Uriko kakanarruak berriro be engainatu nauela !

Basanderea. — Atzera ere? Mendeak daramatzate horretan eta oraindik ez diagu ikasi. Arrazoia osoa zuen  Basajaun zaharrak zera esan zuenean: jaio da jende “Txiki Perrua” akabo gure mundua.

Jentil bat. — Behar bada! Baina gaurko amarruak ez die mesede handirik egingo.

Basajaun. — Horixe bera uste diat nik ere! Eroan, eroan dituztela, baina alferrik.

Basanderea. — Betiko legez sinesberak zuek! Orain arte azken 300 urteotan beti lortu izan dute euren guraria. Oraingoan zergatik uste duzue ez dutela lortuko?.

Basajaunak. – Nire ahotik ez behintzat! Baina gauza bat izan behar dugu kontuan, laborearen langintzan jakiteak bizimodua hobetzen duela. Eta auzokoak daukana beti hobea den legez, luberri ederra da bekaizkeriarentzat.   Beldur naiz inon onurak gutiziatze horrek ez ote alde bateko zein besteko izterbegi gehiegi  eragingo eta goiko zein beheko, guztiok galduko.

Jentil bat. — Zer diok ez haiz isilpekoa agertu behar diegula iradokitzen ariko ezta?

Basajaun. — Beste barik ez, baina tematzeak, alde bateko zein besteko liskarrak ugaritzea dakar eta istiluetan ari izan garen bakoitzean  asko galdu da alde bietan.

Basanderea. — Guk askoz gehiago! Ahaztu al zaik aurreko guztia Jaun! Sekula asetzen ez den herria duk hori …  Agertu zirenetik, ez dugu besterik egin eman baino. Ibarreko landa, gotorlekua, Uberka, Sagastia,  igaliak biltzeko leku gehienak, itsaskiak barne … Eta emandako guztiaren gainetik beti gehiago nahi dute. Ez dira sekretuarekin konformatuko.

Basa anderek goruetan jarraitu zuen. Jentil txikiari, Basajaun txikiari  obabatxoa kantatzen zion bitartean. Kantu ezaguna, seintxoari, lo eragiteaz gain irakasteko balio  zuen.

Basanderearen obabatxoa

Lurra lotara doa.

Erori da hostoa.

Gariak eraiteko,

oraintxe da aroa.

Oraintxe da aroa,

lurra lotara doa.

Gariak ereiteko,

erori da hostoa.

Eguzkia goi goian,

udarako sasoian.

Garia joko dela,

goialdeko saroian.

Goialdeko saroian,

eguzkia goi goian.

Garia joko dela,

udarako sasoian.

Larrainean garia

Bil dezagun eultzia

Datorren urterako

gorde ondo hazia.

Gorde ondo  hazia,

larrainean garia.

Datorren urterako,

bil dezagun eultzia.

Martintxo ostendutako lekutik entzun zuen lo kanta. Kantok berriz, hain dira errepikakorrak zeren laster ohartu zen irakasbideaz. Ibarrera jaitsi zenerako hiru kontzeptu iltzatu zituen gogoan.  “Erori da hostoa, gariak ereiteko oraintxe da aroa. “Eguzkia goian garia joko dela udarako sasoian” “Bildu eultzia, datorren urterako ondo gorde hazia”. Etxera bidean taxutu zuen predikua, hau da esan beharrekoak baina aurrekoan baino limurtzaileagoa izan beharko zuen, ea baretzen zituen.

Berbaldi galanta atondu zuen antza, animoak baretu bai ziren; Ikasitakoa ez bai zen ahuntzaren gau erdiko eztula. Hazia eta aroen berri zuten, sasoian sasoikoa egitearen garrantziaz jabetu ziren, itxaropentsu ikusten zuten etorkizuna. Baina, landa zabalak soro bihurtzeko luberritu behar zirela ohartzean, lurzorua urratu, orbaindu eta lurrak irauli behar zirela jakin zutenean. Eskuz lurrean aztarrika hasi ziren. Hori ez zela modua konturatu ziren arte. Erremintaren bat izan behar zuten jentilek ….

   – Zein ordea?

—  Nola irauli eta xehatu lurra?

—  Zer egin, lurra hazia hartzeko prest egon zedin?

Buru makur eta gogoa beltz, hau da goibel eta begiak lurrera so egon zen luzaro mutikoa, berriro ere heroia izan behar zuenean, arlote doilor ageri zen Urikoen begietan. Gaur be, ez zuen arazoa konponduko, ea biharamunak hobeto argitzen zuen.

Doro