Jentilak

Basoko jaunak

I atal

Goroldioaren aroa

Isilduko bagina sikeran!

Berbaroa isiltzen denean

hasten gara entzuten.

Isilik dagoena ulertzen.

Dena ez dela soinua konturatzen

Hertziarren artean badela zer edo zer.

Igitez eta egitez mintzatzen dena.

Mintzaira isilarena.

Giz oneko zein giz txarreko

Gizakiak  entzuten ez duena.

Gainontzekoek dakitena

Oreka apurtzen denean

hondatzen dela dena.

Hirurehun eta berrogeita hamar milioi (350.000.000) urte joan dira  agertu zenetik, zientzialariek diotenez bera izan zen lurzoru lehorra hartu zuen lehen izakia. Edonon agertzen da ugari uzten bazaio. Gaur egun ordea, galtzeko arriskuan dagoela diote eta galtzen bada lur bizigarriaren sorrera galduko dela, ur emarien gordekinak ahituko  direla, higadura areagotuko dela, kutsadura ezin izango dela atzeman berandu den arte eta hortik kontuak ateratzeko.

Galdutakoan ez ei da bakarrik galtzen, beste izaki asko doazela galzorira. Gure Basajaunaren  Beresira arriskua urreratzen ari de arren,  inguru sarriz gordeta basoaren erdiko kortan bizi da. Ez dakigu noiz arte iraungo duen zutik, baina ez da sekula joango, asko jota, berriro itzuliko da bere lekura, lurrera, beste zer edo zertan birsortzeko.

Kontuak kontu goazen harira:

Ele zaharren memoriak gogoratzen duen garaian, izadi osoak elkar ulertzen zuela dio kontalariak, denek zekitelako berbetan. Txoria, katuarekin mintzen zen. Katua, txakurrarekin. Zaldia astoarekin,  pagoak haritza ulertzen zuen,  kontuak atera; gizakiak gizakia ere ulertzen zuen eta.  

Goroldioak ordea ez zuen ezer esaten, mutu zegoen. Hain mutu zeren, guztiek uste baiz zuen ez zekiela berbetan.  Errukiz, elkartasunez edo halabeharrez, izateri osoa  ahalegindu zen mintza zedin, sasietatik  hasi eta azken zizareraino tematu ziren irakasten, baina, goroldioak ez zuen ikasi eta beste guztiei hitz egiten  ahaztu omen zitzaien. Horregatik omen da gizakia hitz egiten duen animalia bakarra.

Beste bertsio batek ordea zera dio: Izadia goroldioak berean jarraitzen zuela ohartzean isildu omen zen mundua, ordura arteko berbaroa mututu zenean, isiltasunaren zirrarak sortutako magiaz gozatzen hasi zen izadia. Astiro, astiro goroldioa eta ama-lurraren komunikazio sistema ulertu zuten eta hartara egokitu zirela.

Gizakiak orde, bere kalaka hutsalen zurrunbiloan galdurik jarraitu zuen, inguruan gertatzen zenak ohartu gabe eta ez zuen ama ulertzen ikasi. Horregatik omen gara gizakiok emakume eta gizonok AMA (izadia) ulertzen ez dakigun animali bakarrak

Sagarrarena

Gure aitak, bere neurrien menpeko emaztea lortu zuenean,  arbuiatu egin gintuen. Amak orduan; gure amak, zera pentsatu zuen.

— Jainkoak gizona  bere irudi eta antzerako egin badu, paradisuak ez jainkoak dute askorik merezi. Holakoengandik,  hurrean baino urrun hobeto!            Beraz, fardela lepoan, anai txikia bularretik zintzilik eta ni eskutik asagotzea erabaki zuen.

Asebetea bizitzera hartaratua dagoenarentzat gogorra da gabezia, beldurgarria egunen segida. Bi umedun amarentzat ordea gau lazgarria. Egunsentiarekin berriz, asetasun barruti hartatik haratagoko lurrak ezagutu genituen. Eremu basatiak izanagatik denok berdintzen gintuen mundua. Ordutik ona ibiltari gara. Gure amak ez du sekula nonbaiten pausatzerik entzun gura izan. Leku baten denbora lar egonez gero, leku hori alperrik galdu egiten dela dio eta mundua luzarorako eduki gura badugu, birloratzen utzi behar zaiola.

Mundua borobila da ordea, leku berdinetik birritan ez pasatzeko asmoz, zeharka, bidezidorrik txikiena ere baztertu gabe ibili arren, askenean beti zaramatza hasierara. Horrela gertatu zitzaion gure amari, bueltan-bueltan gure aitarekin egin zuen topo, orduantxe  izan zuen paradisuan gertatutakoaren berri. Baina, zuek hori, nik baino hobeto dakizue ezta? 

Gure amak, halako kontu barik, arbolatan ugari eta eder zeudelako, fruitu batzuk hartzeari ekin zion, jana behar genuen guztietan egin ohi zuen moduan. Baina, hara non! aitak ikusi eta lege berriaz ohartarazi zuen.

— Sagasti horrek ugazaba du.— adierazi zion atzeko aldetik. Gure ama ustekabean hartu eta eskuan zeukan erregina sagarra erori zitzaion.— Gainera hartu duzun hori, ezin da ezta ukitu ere egin. Debekatuta dago eta zigorra jasoko duzu.

 Ezustean hartu zuen ama eta totelka  erantzun zuen

—No..nondik a..agertu haiz? Zer egiten duk hemen?.

.— Zer egiten dun heuk hemen inoren sagarrak lapurtzen?.— Bota zion zakar.

.—Inoren sagarrak? zer esaten ari haiz? Ze berba modu duk inoren hori? Zer esan gura du?

.— Argi zegok hartzen ari haizen fruituak ugazaba duela eta haren baimenik gabe batzen ari zarela, beraz lapurretan harrapatu zaitut.

.—Lapurreta diok?.—entzundakoaz harrituta.

.—Lapurretan bai! Heurea ez dena hartzen.!.—Handikien antzera egin zion berba.

Gure amak zer esan jakin gabe jarraitzen zuen, harik eta senar ohiaren jarreraz konturatu arte. Holakoetan gure ama berotu egiten da, barrena borbor jartzen zaio eta hori gertatzen denean hobeto urrun egon.

.— Inorena, bekatua, lapurreta, zigorra. Hi burutik eginda hago! Ze lelokeri dituk esaten ari haizenak? Giltzak buelta eman dik ala?.

.— Lilith kontuz! Lotu mingain hori eta neurtu berbok! Zuk alde egin zenuenetik ona kontuak asko aldatu dituk. Ikusten dunan guztia orain neurea da.

.— Hireak?  Nola? Hirea heure bizitza izango duk, soinekoak eta jaten ari haizenean, baina lurra, zuhaitzak, basoa eta piztiak nola izango dituk hireak?

.— Gure Jaunak ala nahi duelako.    

.— Ala! Joan hadi zakutik hartzera!  Gainera, zergatik heureak eta ez dingilizka dagoen suge horrenak esaterako?

.—Piztiak ez ditek bururik.

.— Eta nireak… Zergatik ez nireak?  Edo ni ere piztia nauk?

.— Eta ez nola nahikoa! Emea! Emea eta kumea gainera.

.—Betikoan jarraitzen duk kirten horrek! Pozik egon behar dun hire emaztea. Halako enbelekua tokatu zaiona.

.—Pozik egoteko arrazoia dik. Onik ateratzen utzi diodalako. Ez zegok kexatzeko moduan.

.—Kalteren bat egin izan balizu bezala mintzatzen ari haiz. Zer hari ere gainera igotzeko gogoa sartu zaio ala?

.— Enbra ostiok! Beti zeuena egin behar. Bere erruz gaudek guztiok egoera honetan.

.—Zer egin du ba!

.—Sagarra Jan!

.—Berak jan? Berak jan badu berari egingo zion kalte. Baina guri….

.—Denoi. Zuk sagarra hartu duzun sagarrondo horretatik jan zuen

.—Eta? Sagarrak ez dio sekula inori kalterik egin.

.—Sagarrondo hori, gure Jaunarena da. Eta bertatik jatea debekatu digu.

.—Baina ez didazu esan gauza guztiak zeureak direla?

.—Arbola hori ez ezik.

.—Ba ni ez nauk hirea! Ez nire semeak!

.—Dena duk Bera.

.—Baina ez didak esan dena dela hirea.

.— Berba egiteko modu bat da. Benetan dena da berea, ni bere ondasunen jagolea baino ez naiz. Denok gaituk bereak.

.—Bai kontuxu! Horixe baino ez niana behar! Beste kirten bat gainean.

.— Gure  Jauna iraintzen ari haiz.

.—Hirea! Ez nirea!

.— Hori bekatua duk, bekatu mortala.

.—Hi, argitu iezadak kontutxo bat. Zer demontre duk bekatua?

.—Gure jaunak sagar debekatua jan ostean asmatutako zigorra. Gure ondorengo guztiek jasango dutena.

.—Zure ondorengoak diozu? Eva eta zureak esan gura duzu?

.—Bai.

.—Ezkerrak!

.—Zer ba? Zergatik pozten haiz?

.— Bekatuaren kontu horrekin kezkatzen hasita nengoelako.. Baina, zuk esandakoaren ondotik, guk, ibiltari gabiltzan buhame, kittano, motzaile edo ijitook ez dugula beldurrik izan behar konturatu naiz.

.—Bekatua denontzako da berdina. Guztiok gara bekatariak!

.—Hara mutil! Ni eta nire ondorengoak ez!

.— Bai. Zuek ere bai! Zu ere zigor horren ondorioz lanari eta erdiminei zigorrari lotua zaudete.

.— Hireak egin dik mutil! Lana eta erdimina zigortzat badituk akabo. Ez dut hire larruan egon gura. Ez gure gain jaurti zure errua. Gu ez ginen paradisuan hori jaso zenean. Beraz ez lana ez erdimina ez dituk zigorrak guretzat. Bekatua ordea, hain da baloratzen saila. Ni ez naiz bekatari.

Gure aita marmarrean ari zen bitartean. Gurdi ardatza, Bautista Bazterretxek lapurtu aurretik, haltzaren bihotzarekin egindako gurdian geure lau trastez bete eta arre esan genion Margaritori. Ez zigun lehenengoan kasurik egin, belarriak euliak uxatzeko moduan mugitu eta belarrari ekiten jarraitu zuen; hark ere bere nortasuna duelako. Baina laster, buzkantza ondo hornitu ostean  jakin zuen hura ez zela buhameentzako lakua, buhame, kittano, Motxaile edo Ijitook gure amaren kastakook, mundua dugula herrialde. Lau hankan ekin zion margaritok bideari, horregatik gaude hemen, zuei gure historia kontatzen

Ez didazu sinesten?

Ba kontatu dudana egia bada, xakelean gorde. Eta gezurra bada, atera ez dadila.  

Doro   

Akaba bako lana

Ezer egin gabe bizitzeko bokazioa eta beti lanean, geldi egoten ez dakien aberea da gizakia: Jainkoak bere irudiz eta antzera egina, gainontzekoak ez bezala. Hortik ondorioztatu genezake jainkoaren lana egiteko modua.

                                                                         

Guk ezagutzen ditugun gauza guztiak (paradisua barne) egin omen zituen ahalguztidunak, baina orori gertatzen zaigun antzera, egunak joan egunak etorri, aspertu egin zen Goiko jauna. Esne-mamitan bizi denaren gaitza, antza, horixe baita egungo gaitza.

Jolasaz gogaitu zuenean, jakituria eta esperientzia berrien bila abiatzeko premia sentitu zuen zeruetan dagoenak. Ludiko kontuak bertan behera utzi eta alde egitea pentsatu zuen. Joatekotan dagoela, zeruetatik, bere obrari ordura arte baino arreta handiagoz erreparatu zion. Urruntzeak dakarren ikuspuntutik , mundua norabiderik gabe ikusi zuen, okerra, bihurria, akatsez betea.

Daborduko zeru eta lurren egilea jostailuaz gogaituta zegoen, zertarako beraz, ezer arteztu usteltzetik birsortzen den izakia bada mundua … Ezer konpondu behar bada, arduratu dadila laket duena, gobernatu dezala horretarako grina duenak. Halaxe, mundua salbatzeko hartu omen zuen gure aita Adanek ardura.

Gure aita gizon ona zen arduratsua, baina belarriak arin makurtzekoa. Horregatik ahalguztidunak,  mundua bertan behera utzi zuenean, ardura bere gain hartzera behartuta ikusi zuen bere burua. Jaungoikoa betaz ohartu eta duintasunez  hanka egiteko aukera ikusi zuenean,  munduaren ardura berea zela ikustarazi zion Adani, limurkeriaz bera zela izakirik egokiena belarrira xuxurlatuz. Gure aitari egoa puztu zitzaion eta amua guztiz irentsi zuen, Ahalguztidunaren amarruaz kontura gabe paradisuko lega errespetatzeko agindua hartu zuen, lege haustearen zigor eta guzti. Legea bakarra zen, hura bete eta gainontzekoetan libre ziren, jakituriaren arbolatik jan ezean.

 Gure amak eta Abelelek; gure lehen anaiak, beste mundu horretan jarraitu zuten, ibiltari, artaldearekin hara eta hona, paradisuko legetik aparte, bidean aurkitzen zituzten jakituriaren arbola guztietatik jaten, jainkoaren madarikaziotik at.

Paradisuko aferak asago harrapatu zuen gure familia, dagoeneko beste leinu bat sortzen, zigorpeko lanetik urrun eta erdiminez gozatzen, sorrerako bekaturik gabe.

Harrezkero buelta asko eman ditu munduak, hara eta hona ibili da eta dabil gizakia. Leinuk, askaziak herriak eta R.H.ak nahastu dira. Norden nor jakitea ez da erraza, are gutxiago, lana derrigorrez edo gustuz egiten duena ezberdintzea.

Nik neuk uneak ditut eta batzuetan gustuz egiten dut lana beste batzuetan kostata nator neure alorrera, agian historiaren bidean, gure odolak nahastuko ziren eta ez naiz Buhame garbia.

Eta orain, ekin daiogun bideari, mundua borobila den moduan, denbora ere borobil ei dabil. Beraz, bidearen bukaeran zeuek aurkituko zaituztegu berriro. Eta gu atzera berton amaierak zirkuluaren zein puntutan harrapatuko gaituen asma ezinik. Bitartean behin eta berriz ekin behar bizitzaren istorioei, egunero jango bada ez bai dago beste erremediorik. 

Adanenak, ez Evarenak.

 Haitzuloko kobatik datozen urek, Goierritik jaisten diren ur lasterrekin bat egiten duten erreka hegian batzen ziren urtean behin, edo birritan, kittano, buhame, motxaile edo ijitoak, bakoitzak aukera dezala zela izendatu!

Herrian agertzen zirenerako hasten ziren nobedadeak. Zerari zertu diotela. Zerarenean zertu direla. Zerarenetik zerak zertu dituztela, hau, bestea, hangoa eta hemengoa, guzti guztiak, frogatu bako egiak.

Esamesa guztien gainetik ordea; Iluntze aldera, herri osoa batzen ginen bi erreken arteko zelaian, buhame, Jaunak kontatzeko zekarrenaren irrikaz. Kontatutakoak ipuin hutsak zirela nekien arren,  sekula ez  nuen neurria hartzerik lortu, zenbat zuen egiatik eta zenbat fikziotik. Baina hori bai: benetan kontatzen zituen, istorioak bizitako moduan senti araziz. . Emozioak sentitzen diren lekuan nabaritzen genituen. Sabelean dena 

Buhame jauna.—Barreak sabelean min egiten du (lepoz hasi zuen bere berriketaldia).—Tristurak, sabelean eragiten du. Beldurrak! sabeletik arin jartzen gaitu. Eta maitasunak… Oh maitasunak! Sabelean kilikili egiten digu. Bai badakit! Maitasuna “bihotzean”sentitzen omen dugu! Nik neuk ordea, maitemindu naizen guztietan edo maiteak min egin didan bakoitzean, sabelean igarri dut. Bihotzak ordea, taupada bat gora behera berean jarraitu du. Baina hain itsusi gelditzen da, maiteari “Nire sabeleko azukre koskorra” esatea, edo “Sabelez maite zaitut!” zeren bihotzarekin gelditzea erabaki dut neuk ere. Naiz eta horrek kontraesanak areagotu. Maitasunaren eta grinaren artean, tarte handiegia jarri dugu. Hasieran, buruak dena arrazoitzera eraman aurretik hurbilago zeuden maitasuna eta grina ia leku berean. Gerora, jaun xit jakitun, kreazioaren erdigune, geure burua tituluz hornitu ahala urrundu ditugunak. Urruntze horren ondorioz sortu zen lanera kondenatutako ADAN eta EVAren paradisuko leinu bekataria. Baina gu ez! Motzaileok. – gurdiaren zurezko mailadian jesarri zen eta ahotsa sendotu zuen azken lerroraino hel zedin. — Gure askazikoak, Adanen ondorengoak gara! Baina Evarenak. EZ! Jainkoak, gure ama eta aita buztin berdinetik egin zituen, bata bestearen antzeko. Maitasuna eta elkarrenganako grinan ere pareko. Beraz, berezko joerak animalia oro senetik datorkiona erabiltzera bultzatzen duenez, joko haragikoietan murgildu ziren beste behin. Aldi horretan ordea, gure amak zera oldartu zion gura aitari. 

Gure ama. — Hi! Oraingoan neu jarriko nauk gainean eta hi azpian.

Gure aita.— Zer dionan andrea? Hori ez duk sekula santan modua izan. Ze     kirtenkeri  esaten ari haiz?

Gure ama.— Hara gizona, ez duk horrenbesterako! Frogatu gura dut! Beste modu batera egin!. Zuk zer sentitzen duzun jakiteko. Ez zaitu gutiziaren harrak zirikatzen?

Gure aita.—Hemen zirikatzen nauen bakarra zeu zara!

Gure ama.—Ez duzu jakingurarik sentitzen?

Gure aita.— Jakin gura? Zer jakin behar dut ba?

       

Gure ama.—Azpian zaudenean zer sentitzen den.

Gure aita.— Hara! Nik ondo dakit zer sentitzen dudan ez dut esperimentu berririk gura. Betiko legez egingo dugu eta kito!

Gure ama.—Ez gizona, ez! Nik ere horrek hasperenok zerk eragiten dituen jakin gura dut. Begiak zuritan dituzula zergatik jartzen zaren. Zelakoa den berea egiten zaituen grina hori. Nik ez bai dut uste horrenbesterako denik.

Gura aita.—Hara andrea! Berriketari utzi eta egin dezagun betiko legez hoztu baino lehen!

(Herri hizkeratik ateratako espresioak dira kakotx artean jarritakoak)

Betiko bideari jarraituz egin gura izan zion “beste errekadue” . Baina orduraino zabalik zegoen “hoja biko librue” hesituta aurkitu zuen. “Beheko anaijiek”, gure amaren berna arte guriko haragi estuekin egin zuen talka.   Eta “anaije juanitok”,  “Beheko burue” jasotzen duenean bere nahiak asetzen ez baditu… ez dio bakerik ematen gure aitari. Eta horrelakoetan haserretzen da Adan. 

Gura aita.—Hara Liliht! Ez nazazu bestera begira ipini gero!

Gure ama.—Bestera begira neu jarriko nauk! Eta hik begira ezak kanpa dorrera  Eta kontsolamendua behar baduk. Jo ezak kanpa.

Gure aita.—Nik etxoat sekula kanpairik jo.

Gure ama.—Ah ez? Ba joan hadi sakristaurengana eta esaiok, kanpa joleen gozamena deritzon tokea irakasteko.

Buelta erdi eman eta lo gelditu zen gure ama. Gure aitak ordea ez zuen gau guztian begirik batu ez  aldaketa barneratzerik lortu. Biharamunean eguzkiak kiku egin zuenerako Adan  jainkoari kexatu zitzaion.

Gure aita.— Aita!  Aita gurea zeruetan zarena … Laguntzat eskaini didazun andre horrekin ez dago zer egini!, Ez dago ulertzeko modurik! Ez dit kasurik egiten, bere gogoa egin behar du beti! Beste andre bat gura dut!

 Jaungoikoak orduan, gure aitaren saihetsetik sortu zuen EVA. (”Beno, egia esan, Evaren kontua idazten ari naizen honen asmakizuna da. Buhameak jaunak ez bai zuen holakorik esan, gainera diodana, entzutez diot eta omen edo ei batzuk aurreratzeagatik idazkian. Bera, ez kasu handirik egin). Gure amaren ostean sortutako gizonaren menpeko emakumea dela gure amaordea. Eta geroko haren semea. gurasoen  bekatuz lanaren zigorrari lotuta bizi den gizakumea. Gu ordea, Kittanook,  sortzez garbiak gara, beraz ez gaude lanaren zigorrari lotuta. Eta inoiz lan egitekotan geuk gura dugulako izaten da, une honetan egiten ari naizen bezala. Eta lanak saria merezi duenez, sar itzazue txanpon batzuk kapelan,  egindakoa ondo dagoela baderitzozue. Arima garbiok ere sabelean min sentitzen bai dugu gose garenean.

Baina zuetariko nork  daki, nondik datorkizuen bekatu hain grabea?  Guztiok?

 Bai?

Seguru?

Zein bertsio?

Lasai hurrengo osteran ahaleginduko naiz argitzen eta.

Heldu da udazkena, pikuak zimeltzen ari dira eta erleak libazioetan dabiltza. Gaur, goizeko garoagaz (ihintza) batera, arbolatik hara piku batzuk jatera joan naiz. Fruituen inguruan ehunaka erle zebiltzan hegan, nektar eztia xurgatzen.

Aspaldi honetan horrenbeste ikusi barik edo, Monsantoren erle mekanikoa etorri zait burura; kezkatuta hurbildu naiz. Ez, betiko geure erleak ziren etxera bueltatu direnak.  

Orain lasaiago nago, erleak bueltatu direlako, gutxitu zirenetik, zertan ofenditu ditudan asmatu ezinik bai nenbilen.  Eta munduaren  amaiera etxe albotik apur bat urrundu delakoan, lasaiago egingo dut gaur lo. Naiz eta agonia luzatzea ere ez den gomendagarriena