IV atal

Jende txikia

Agureak esandako moduan, belaunaldi baten buruan, igarri zen aro berriaren eragina, eta jende berria agertu zen beheko ibarretara. Txiki zirinak izan arren bizkor fama dunak ziren, eta berton, behe aldeko landa zabal eta erreka egietan pausatu ziren.

  Basajaunak, jentilen leinuak esan gura dut, estimu handian zituzten inguruok,  ez zeuden erreka bazter eta lur lauak erdututakoen esku beste barik uzteko prest. – Batek daki ze tratu emango zioten AMARI! .—  Esaten zuten.

Kakanarruen familiakoak berriz, laster hasi ziren euren jitea erakusten, helburuak lortzeko amarruak prestatzen. Hasteko basokoen jakituria eta sineskeren aldekoei izena aldatu zien, aurrerantzean ez zuten Ama-lur, Egu, Ortzi ez iIaskirik  gurtuko, zuhaitzek, errekek, harriek eta animaliek, hau da: izateri osoak arima galduko zuen, arima bakarra gizakiena izango zen aurrerantzean, benetako espirituaren fedeari lotzen  ez zirenak Jentilak izango ziren .   

 Artean Basajauna, izaeraz oso osokoa zen eta denez; maltzurkeria izpirik bakoa, tankera horretako jenderik munduan izan zitekeenik ere pentsatzen  ez zuena, ez zion kontuari garrantzirik eman. Egun batean ordea, Martintxo, jende txikien artean kakanarru bizkorrena, Basajaunarengana joan eta hala esan zion. —  Hara Kankailu! Zuetariko  indartsuena baino indartsuagoa naiz ni. Baietz edonori burrukan irabazi!

Basajaunak goitik bera begiratu zion; nola ausartzen zen gerrira ere heltzen ez zitzaion  gauzaeztan hura bera desafiatzen?

B.J.— Zer diok, nano horrek!  Ez haiz heure buruaz jabetzen  ala?

M.— Ez nauk jabetuko ba! Horixe jabetzen naizela!

B.J.— Aho bero bat haiz txikito!

M.—  Aho beroa izango nauk bai. Baina hik zer, Jokatu gura duk zer edo zer?

B.J.—  Jokatu!  Zer esaterako?

M.— Ibar honen jabetza. Irabazten badut gureak izango dituk behealdeko lurrok.

B.J.— Eginda zegok! Galtzen baduk zure askazia osoak alde egingo du gure ibarretatik. Ados?

M.— Bat nator. Nola lehiatuko gara ordea?

B.J.—  Basajaunon erara, harriak jaurtiz jakina!

 

Harri bola zuri handi bana hartu zuten esku artean eta jaurtitzeko prestatu ziren. Halako batean, Martintxok, basajauna bestera begira zegoen unean, oharkabean sartu zen Basajaunaren bordako gaztandegian, Basajauna konturatu orduko eskuartean harri antzeko gauza zuri bat zuela agertu zen. Aurkariaren begi bistan, igurzten eta estutzen aritu zen nabarmen, arerioa konturatzeko moduan, zanpaduren eraginez ustezko harri zuria, txiki, txiki egin eta harea bihurtu zuen. Zurtz eginda gelditu zen, erraldoia, ezin zuen sinetsi ikusten ari zena.

 Dema saihestu eta bertan behera uztea erabaki zuen Basajaunak jende hartaz gehiago jakin arte.

 Baina ez hurrengo desafioa jauti agbe, ez zituen ibarreko lurrak beste barik txiki horren eskuetan utziko. – Harriak birrintzen ona da. — Pentsatu zuen. —  Ea jaurtiketan nola dabilen. — Biharamunerako jaurtiketa lehia bat proposatu zion, makila nork urrunago jaurti.

Hurrengo egunean, goizerdi inguruan, mendipeko larrean elkartu ziren, makila handi bana eskuetan zutelarik. Martintxok demarako prestatu zirenean, Basajaunari zuzen du eta zera esan zion.

M.— Hi kankailu ikusten duk han goian dagoen artaldea?

B.j.— Bai eta?

M.— Ba ondo begiratu eta ikusiko duk, Baietz makila jasotzen dudanerako, artalde hori arrapaladan hasi.

Esan eta egin, jaso zuen Martintxok makila eta haren seinalera, goialdean ezkutuan zegoen lagunak artaldea astindu zuen, ardiak arrapaladan hasi ziren eta Basajauna berriro ere aho zabalik.

Oraingoan ordea Martintxo bera izan zen desafioan lehena,

M.— Hara Baso aldeko Jentil jauna. — esan zion. — azken  desafioa egingo diagu eta hau irabazitakoan lurrak guretzako izango dituk beste barik!

B.J.— Desafioren arabera. — erantzun zuen basa jaunak ez bai zen askorik fidatzen.

M.—Ba biotariko zeinek jan gehiago izango duk dema.

B.J.— Primeran, horretan bai ez didazula irabaziko.

Handik pare bat egunera, harpeko atarian bildu ziren, mahian eseri eta elkarri begiratzeko astirik gabe hasi ziran biak jaten. Martintxok jateko plantak egiten zituen, Baina elikagai guztiak gerri bueltan sabelaren parean lotuta zeraman zahagian sartzen zituen jakirik gehienak.- Hara!- dio Martintxok .— Bete, bete eginda nago eta lekua egin beharra daukat urdailean. –  labana eskuetan hartu eta alkandora peko zahagia urratu zuen batetik bestera eta gordetako guztia kanporatu ostean jaten ari zenaren itxura egiten jarraitu zuen. Basajauna, martintxoren jan beharraz eta urdailean lekua egiteko sistema imitatu guran, bere urdaila urratu zuen batetik bestera eta bertan tripak kanpoan zituela hil zen gizajoa. Amarruari esker jabetu zen Martintxo ibarreko lurrez.

Doro

III atala

Berri txarra

Kontuak kontu, zoriontsu bizi zen gure Basajauna, basorik baso, mendirik mendi ordura arte hezitako animaliekin batera,  Basoko jaunen joko eta jolas erraldoietan dibertitzen; harriak jaurti, harriak jaso, harriak metatu, harriekin eho eta harrietatik babestuz. Aharik eta egun batean, ekialdean sekula ikusi bako  argi distiratsua aditu zuen arte. Galdetu arren, inor ez zen argia zer zen edo nondik zetorren esateko gai izan. Jakitekotan, mendialdeko leizean bizi zen agureak jakingo zuen.

Agurea, aspalditik bizi zen damaren koban balbearen zain. Basajaunen askazikoek betidanik egin oi  duten bezala, zahartzaroa heldutakoan, familia eta leinuarentzat  zama bihurtu ez dadin borondatez aldentzen dira damaren kobara, betiko atsedenaren zain.

Agurea, basajaun nagusi izandakoa zen, buru argikoa eta memoria garbi duna. lausoaren erruz itsutua egon arren, oroimenean zutia ikusteko gai zena. Egun betazalik jaso ezin zuen arren  asko ikusitakoa.  

Estu eta larri, arnasestuka heldu zen Basajaun gaztea Basajaun zaharrarengana; damaren kobari zor zaion errespetu barik sartu eta  itsumustuan  jaurti zion galdera. Gaztearen jokabideak, tirabira sortu zuen; agureak errespetu falta leporatu bai zion gazteari, damaren koban sartzeko izandako begirune eskasagatik. Gaur egun ere badakigun kontua da, hau da: koban sartu orduko baimena eskatu behar zaiola damari eta hikan berba egiteaz gain, sekula ez zaiola aurpegirik galdu behar, eta barruan garen bitartean ezin dela ezer hartu haren baimenik gabe. Baina, egoeraren larritasunak, burokrazia atzean utzi eta harira ahalik eta azkarren joatea eskatzen zuen, beraz zegokion barkamena eskatu eta arazoari ekin zioten.

Basajaun gaztea. — Jauna, ekialdean sekula ikusi bako argi distiratsua ikusten da Ereinozarreko gotorlekutik. Inoiz holako oskorririk ikusi duzun galdezka nator. Zer esan gura duen jakin gura dugu.

Basajaun zaharra. — Ez dakit ba; deskriba didazuenagatik ezin diezazueket ezer esan. Eraman nazazue tontorrera eta jar nazazue ekialdera begira.  Betazal zaharrok nola edo ala jaso beharko dizkidazue ikustea gura baduzu. — Eskatutako moduan, Ereinozar gailurrera eroan, eta makila birekin betazala altxa zizkion. Orduan ikusi zuen jentil zaharrak oskorriaren argi miresgarria,  eta ezagutu zuen bai,  heldu zen berri txarra, zoritxarreko egun beldurgarria. Lipar bat baino ez zuen behar izan, kiku egin eta betirako ertzi zituen begiak. Aholku krudel honen ondoren.

BJ.Z. — Kixmi jaio da! Kultura eta fede berria helduko da laster inguruotara, gizaki txikien eskutik. Gure betiko sinesmenekin akabatuko duen fedea jainko bakarrekoa, Gure ama bortxatuko duena. Gizateriarekiko errespetua galaraziko duena.  Bota nazazue amildegi horretatik ez dut gehiago bizi gura eta. Zu eta gure askazikoak ordea , gorde zaitezte basoan lekurik sarrienean, kobazulo eta harperik hertsienean. Salbatu zeuen buruak! Ostendu aro hau pasa arte behintzat.

Agurearen nahia bete eta goga balbeari eman zioten, gorpua trokara, basapiztiak elika zitezen.

Basajaunek basoko patariek hildakoaren gorpua janez gero betirako bizi zirela uste bai zuten, belaunaldiz belaunaldi basapiztien askazian iraunaraziz, gizakiok jaten ditugunak gure izaeran irauten zuten moduan.

Badatorrela

Basoko jaunak,  datorren perilaren berri, ematen dio entzuten dakienari!

Zoritxarrez  ulermena urritu zaigula dirudi.

Mekanizistak  materialistak,

ipuinak diona hutsaltzen daki.

Tailandia, Fukushima edo Bilbo

hondamendi guztietan antzeko.

Artzain, Abeltzain,

Agian gizazain.

Ugariena ei da orain.

Abere bakoitza berea,

zintzarri arrena edo Joarea

Soinu bakana

Bakoitzak berana.

Ugazabak dakiena.

Ganadua artegatzen denean

Anda bidetik datorrena.

Kanpaiaren hotsa

Atartean hil hotza .

Balbe dator ate joka

II atal

Elkar ulertzen genuenekoa

Basajauna da beraz, goroldioaren mintzaira ez eze, izadi osoarena aditzen dakiena. Artzainek esaterako, Basajauna dute zaindari; arriskuetatik ohartarazten ditu, ekaitza, tximista, otsoa …  holakoren bat hurbil denean, zintzarriak, arrenak, ezkilak, joareak, txilinak, kanpa eta bulunbaka aritzen den guztiak batera joarazten omen du, entzuten dakiena arriskuaz ohartzeko.

Beresikoari

Basoan berez hasitakoari

Basoan jaio basoan hasi

Berak behar luke nagusi

Beti berton egonagatik

Ez haut gaur arte ikusi.

Berezia duk hire Beresia

Basoa, berez hasia.

Zabalik egon arren

sarria  duena hesia.

Ez da erraza hi ikustia

Basajaun duk izena

Zein ordea izana,

Zein hire izatearen funtsa?

Lurretik bizi denaren jakituriak

horretan datza.

Eta munduak hobeto baleki

Basora behar duela adi

zentzuak zabalik

Belarriak erne

Begiak ireki

Arriskua nondik datorren jakitea Komeni zaigu,

Basa jauna horretarako genuen sortu.

Betidanik horrela jokatu.

Gor eta itsu ez bagaude behintzat

Aditzea komeni zaigu.

Hondamendia datorrenean

Ezkilak dilin 

Arrenak dalan

Txilina dabil

txilin, txilin

Zintzarria zintz

Joarek jo

Arriskuren bat datorrelako.

Eta geurez konturatzeko gai ez garenez

Aditu izadiari, aditu animaliak mesedez.

Guk baino arinago bai dakite hondamendirik datorren edo ez

Jentil edo basoko jaun erraldoien aroan, jende txikia agertu aurretik, artzaina bere ardiekin ulertzen zen.

Blasek urtero egiten zuen  Gorbeiatik Bost hirialdeko Haizpera bidea.  Aste santu ostean, Arratiko goiko mendietara itzultzen zen goialdeko belar gurien bila. Hirurogeiren bat buru, zituen, eta goizero, oilarraren kukurrukuarekin batera. inguruko larre-zabalera bidaltzen zituen. Bai ondo ulertu duzue, goizero, goizero artegia zabaldu eta Ondoko agindu honekin “Larre-zabalera” bidaltzen zituen.,

B.J. — Nahiko jandakoan bueltatu!.— Blasek artegiko atea zabaldu eta aharitoari agindua emandakoan, artaldea Larre-balerantz abiatzen zen.  Egun hartan ordea, ardiek belarra jateko burua makurtu zutenerako, belarrak hitz egin zien belarrira. — “Aurrerago eta goxoago” .— Ardiek orduan burua altxatu eta aurrera jarraitu zuten, aurrerago belar gustagarriagoa aurkituko zutelakoan.  Aurrerago horri neurria hartu ziotenean gelditu, ahozpez jarri eta mokadua moztera zioan unean belarrak atzera berba egin zien belarrira. — Aurrerago eta goxoago, aurrerago eta goxoago! – Artaldeak berriro ere kasu egin zion belarrari eta aurrera jo zuen belar goxoagoaren bila. Egun guztia eman zuten beraz, burua gora burua behera aurrerago omen zegoen belar goxoagoaren atzetik. Ilun nabarrean oraindik mokadurik jan gabe zegoen artaldea. Gautu zuenerako etxe bueltatu eta artegira sartu ziren ohi bezala. Artaldea gose zenez ordea, ezin izan zuen lorik egin eta gau osoa eman zuten beka. Jakina, Blasek ere ezin izan zuen lorik egin. Biharamunean, inoizkorik goizen jaiki eta zuzen joan zen Blas artegira, Aharitori mintzatu zitzaion. – Aharito. Zer gertatzen da. Gau osoa orro baten pasatzeko?

.— Zeuk ere balaka  egingo zenuke, urdaila utzik lotara joan beharko bazenu.

.— Zer diok aharito! Gose haizela?

.— Jakina! Hi ere goseak jota egongo hintzateke egun guztia jan gabe pasa izan bahu.

.— Zer dela eta? Zer gertatzen zaio Larre-zabaleko belarrari?

.— Ez zekiat. Baina kontua da, atzo ahokada mozteko makurtzen ginen bakoitzean, belarrak berba egin eta zenbat eta aurrerago joan belar goxoagoa jango genuela esaten zigun. Guk kasu egin eta aurrera jotzen genuen iragarritako belar goxoaren bila, ustez heldutakoan, burua jaitsi eta batera  berriro esaldia “aurrerago eta goxoago”. Horrela eman dugu egun osoa, aurrerago belar goxoagoa zegoela sinetsita, aharik eta ilundu eta artegirako sasoia heldu den arte.

.— Inuzenteak zarete gero! Belarra adarra jotzen ari da, bihar zoaztenean, letania berdinarekin jarraitzen badu, zuek. BERTON GOXO erantzun eta bertan gelditu jaten.

Esandako moduan, Larre-zabalera heldu eta ardiak ahozpez jarri zirenerako egin zuen berba belarrak. — Aurrerago eta goxoago! — Artaldeak orduan, guztiek batera. — Beeeeerton goxo! Beeerton goxo erantzun zuten. — Eta bertan gelditu ziren ahitu arte. Horregatik dakigu  bekerekeak beeka ari direnean zer dioten.

BEEERTON GOXO!!!